Ελένη Γλύκατζη-Ahrweiler - Τετάρτη 5 Σεπτεμβρίου 2012 Print

...μικρή θερινή επίσκεψη, στο ιδιωτικό κτήμα της ζωής της.

Στα 86 της χρόνια, η Ελένη Γλύκατζη-Ahrweiler έχει σπάνιες ιδιότητες. Για την ακρίβεια, µοναδικές. Το παρελθόν της, οι σπουδές, η σταδιοδροµία της, οι τιµές που έχει λάβει, αλλά και οι επιφανείς που της έσφιξαν τα χέρια, δίκαια, της χαρίζουν αυτήν τη µοναδικότητα. Ηταν ένα παιδί που µεγάλωσε φτωχικά στα προσφυγικά του Βύρωνα, ένα κορίτσι που µετείχε της δίνης της Αντίστασης και του εµφυλίου. Εγινε µία επιστήµων µε µονάκριβες περγαµηνές που δεν φοβήθηκε τη δηµοσιότητα, αλλά ταυτόχρονα δεν αλώθηκε από αυτήν. Είναι ένας άνθρωπος βαθιά µελετηµένος, προσιτός, που όµως κατέχει την τέχνη τού να κρατά αποστάσεις. Παραµένει µια γυναίκα που δεν θα ήθελες να διαφωνήσεις µαζί της. Θαρραλέα, αυστηρή, µαχητική, φτιάχνει, συντηρεί το δικό της, γνήσιο, πλαίσιο συµπεριφοράς, επικοινωνίας.

Είναι ένας Δάσκαλος που δεν αφήνει ούτε µια τόσο δα στιγµή να τον αµφισβητήσεις. Εχει µια έµφυτη τάση να µην προσφέρει τον παραµικρό χώρο. Διαµόρφωσε προσωπικότητα που µπορεί να επιδείξει µια αφάνταστη σκληρότητα, αλλά και µια περίτεχνη τρυφερότητα. Εχει έναν χαρακτήρα που θα πει το: «Ακούστε µε» µε την ίδια ένταση, είτε έχει µπροστά της έναν 18χρονο φοιτητή είτε τον Πρόεδρο της Γαλλικής Δηµοκρατίας. Είναι η Ελένη Γλύκατζη-Ahrweiler και δεν θα µπορούσε να είναι διαφορετική, γιατί οι ιδιότητες που ήταν αναγκαίες προκειµένου να πραγµατοποιήσει το µοναδικό της ταξίδι στα γράµµατα, στη ζωή, στην Ελλάδα, στη Γαλλία, στον κόσµο, ήταν πολλές, σπάνιες και ιδιαίτερες.

Στην πρώτη µας συνάντηση, όπου ήδη είχε κανονιστεί για την εποµένη η συνέντευξη, είχα την ατυχή έµπνευση να διαφωνήσω µε τις τοποθετήσεις της. Εισέπραξα τη µήνιν της και, όσο προσπαθούσα να υπερασπιστώ τις απόψεις µου, τόσο εκδήλωνε µε ένταση τον θυµό της. Αφάνταστα ανυποχώρητη, µε µια ισοπεδωτική διάθεση και µαχητικότητα έφηβης.

Το επόµενο πρωί που συναντηθήκαµε µε καληµέρισε και ρώτησε:

- «Πότε θέλετε να τα πούµε;»

- «Οποτε βολεύεστε, µόνο θα σας παρακαλούσα αφού προγευµατίσετε, ώστε να µη µε κατασπαράξετε». Χαµογέλασε, ψιθύρισε κάτι σαν: «αφήστε τα αυτά», υποπτεύθηκα ότι της άρεσε και, λίγο αργότερα, αφού προγευµάτισε, αλλάζαµε κουβέντες καθισµένοι δίπλα δίπλα γύρω από ένα τραπέζι.

- Τι είναι σπουδές;

- Δουλειά και µόνον δουλειά, διότι η ζωή είναι η σπουδή. Το σπουδάζω µε την αρχαία έννοια, δηλαδή: πάω στο βάθος των πραγµάτων. Αυτό είναι το σπουδάζω, να πηγαίνω στο βάθος των πραγµάτων. Για µένα, δε, είναι η δουλειά µου.


- Οι καθηµερινές, οι σηµαντικές αξίες διδάσκονται;

- Είναι το περίφηµο ερώτηµα που έβαλαν πρώτοι οι σοφιστές, τότε που είχανε τα τέσσερα «γιώτα». Την ισονοµία, την ισοπολιτεία, την ισογονία και την ισηγορία. Η ερώτηση λοιπόν των σοφιστών ήταν: «Διδάσκεται η αρετή;». Αν η αρετή διδάσκεται πράγµατι, υπάρχουν και τα τέσσερα «γιώτα». Η Δηµοκρατία ακριβώς είναι το θεµέλιο ότι η αρετή διδάσκεται. Και ό,τι αναφέρεται ως µεγαλειώδες έργο είναι έργο αρετής. Είναι αυτό που λέω αξίες, θεµέλια ζωής. Αυτό που λέει ο Πλάτωνας: «Περί ψυχής επιµελείσθαι». Να ασκείς την αρετή χωρίς θεατή και χωρίς ακροατή.


- Σε ποιο σκαλοπάτι σκόνταψε η Ελλάδα στην ευρωπαϊκή της ένταξη;

- Η Ελλάδα είναι το πρώτο κράτος µετά τον πόλεµο που έκανε φασιστική κυβέρνηση. Η πρώτη χούντα µετά τον πόλεµο ήταν η ελληνική. Αρα υπάρχει µια έλλειψη ελληνικής προσπάθειας να ευθυγραµµισθεί µε την πολιτική αρετή της Ευρώπης. Της Ευρώπης του Ζαν Μονέ, που ήταν η πρώτη πολυεθνική οντότητα η οποία σχηµατίσθηκε χωρίς πόλεµο. Μέχρι τότε όλες οι πολυεθνικές οντότητες ήταν αυτοκρατορικές, δηλαδή αποκύηµα κάποιου πολέµου. Λοιπόν, το πρώτο λάθος, το πρώτο αντιβίωµα ήταν η χούντα.

- Εστω και έτσι, όµως, κατάφερε να µπει στην Ευρωπαϊκή Ενωση. Τι δεν πήγε καλά στη συνέχεια;

- Κατάφερε είπατε και αυτό είναι σωστό. Κανένας δεν ήθελε την Ελλάδα. Μόνον ο Βαλερί Ζισκάρ ντ’ Εστέν είχε πει: «Δεν κλείνεις την πόρτα στον Πλάτωνα». Το περιστατικό που θα διηγηθώ µου το µετέφερε ο Κωνσταντίνος Καραµανλής. Ο τότε καγκελάριος Χέλµουτ Σµιτ δεν ήθελε την Ελλάδα. Σε µια συνάντηση που είχαν ο Καραµανλής του είπε: «Είσαι νεότερος από εµένα και άκου µε. Η Γερµανία που αιµατοκύλισε την Ευρώπη δύο φορές έχει το δικαίωµα να βρίσκεται στην Ευρώπη και η Ελλάδα που σας έδωσε τα “φώτα” της δεν έχει το δικαίωµα; Αυτό θα ανακοινώσω στους δηµοσιογράφους που µας περιµένουν έξω». Ο καγκελάριος κοκκίνισε, αλλά όταν βγήκαν έξω οι αντιρρήσεις του είχαν καµφθεί και ανακοίνωσε στους δηµοσιογράφους ότι βεβαίως είµαστε υπέρ της εντάξεως της Ελλάδος. Πέρασε ο καιρός, βρίσκοµαι πρύτανης στη Σορβόνη. Εκεί έλαβε χώρα µια συνάντηση των επικεφαλής των ευρωπαϊκών κρατών. Κάποια στιγµή λοιπόν ο Κολ ζήτησε τη συνδροµή µου, διότι ήθελε να συναντήσει τον Ολλανδό πρωθυπουργό Λούµπερς. Τους παραχώρησα το γραφείο µου. Στο σαλόνι που είχα µπροστά από το γραφείο, κάθισα µε το επιτελείο του τότε καγκελάριου και δεν θυµάµαι πώς φτάσαµε την κουβέντα εκεί, αλλά µαζί µας ήταν και ο µεταφραστής που ήταν παρών σε εκείνη συνάντηση Σµιτ-Καραµανλή και µου περιέγραψε µε το ίδιο ακριβώς τρόπο τη στιχοµυθία. Τι σηµαίνει όµως αυτό; Σηµαίνει ότι µπήκαµε για το παρελθόν µας. Ούτε για το παρόν ούτε για το µέλλον µας. Ουδέποτε ήµασταν έτοιµοι. Γιατί δεν υπάρχει κράτος, δεν υπάρχει Πολιτική Παιδεία. Υπάρχει πελατεία πολιτική, αλλά όχι Παιδεία.


- Τι σας στενοχωρεί, τι σας εκνευρίζει στη σηµερινή Ελλάδα;

- Η έλλειψη αυτογνωσίας. Ακόµα και αν δεν υπήρχε ο Εφιάλτης, οι Πέρσες θα είχαν περάσει. Ακόµα και αν δεν είχε ξεχαστεί η κερκόπορτα, η Πόλη θα έπεφτε. Για να πούµε αυτά που ξέρω, στην Πόλη ο διχασµός ήταν τέτοιος που, όπως γράφει ο Παλαµάς, στον «Δωδεκάλογο του Γύφτου»: «“Και ήταν οι καιροί που η Πόλη/ πόρνη σε µετάνοιες ξενυχτούσε/ και τα χέρια της δεµένα τα κρατούσε/ και καρτέραγ΄ ένα µακελάρη (...) Και καρτέραγε τον Τούρκο να την πάρει”». Για να πάµε πιο µακριά. Ολοι µετά το θέµα των Σκοπίων µιλάµε για τον Μέγα Αλέξανδρο και ξεχάσαµε τον Δηµοσθένη. Γιατί; για να µη θυµηθούµε του Φιλιππικούς εναντίον του Φιλίππου, εναντίον του Αλεξάνδρου, ότι είναι βάρβαροι κ.λπ. Εκείνο ακριβώς που ενοχλεί είναι ότι κάνουµε µια επιλεκτική Ιστορία µε απόλυτη γνώση της µη αυτογνωσίας µας. Εµείς έξω στα σχολεία µας έχουµε τέσσερα - πέντε διαφορετικά εγχειρίδια που διδάσκουµε τη Γαλλική Επανάσταση. Τα παιδιά ξέρουν ότι το ιστορικό πράγµα δεν είναι άµοιρο αντιθέσεων.


- Ποιο ήταν εκείνο το σηµείο που όρισε τα πράγµατα στη µεταπολεµική Ελλάδα;

- Το ότι ούτε ένας δωσίλογος τιµωρήθηκε στην Ελλάδα. Είναι νοµίζω το µόνο κράτος το οποίο τέλεσε υπό γερµανική κατοχή χωρίς να τιµωρηθεί έστω και ένας. Εχασαν τη ζωή τους τόσοι αντιστασιακοί και ένας δωσίλογος δεν τιµωρήθηκε.

- Κάτω από αυτή την ερµηνεία, δικαιολογούµε και τις κινήσεις της Αριστεράς.

- Δεν µιλώ πολιτικά. Λέω ότι δεν µπορεί µετά από τόση αντίσταση, να µην υπάρχει µια τιµωρία.


- Τι διαβάσατε φέτος το καλοκαίρι;

- Ανάµεσα σε διάφορα επιστηµονικά συγγράµµατα, βιβλία της δουλειάς µου, ξαναδιάβασα την «Αρραβωνιαστικιά του Αχιλλέα» της φίλης µου Αλκης Ζέη. Ηθελα να θυµηθώ λίγο την Αντίσταση.


- Τι θα θέλατε να συµβεί στον κόσµο, στην Ελλάδα, ύστερα από µια δεκαετία;

- Κατ’ αρχήν να µην έχουµε πολέµους. Για τον τόπο µας να γίνει αλλιώς η Παιδεία. Το µεγάλο πρόβληµα της Ελλάδας, πέρα από το οικονοµικό, είναι της Παιδείας, και δεν εξαρτάται από τα παιδιά εξαρτάται από τους δασκάλους. Δεν ξέρουµε πώς να κάνουµε δασκάλους. Οταν, δε, ακούω ότι ψηφίστηκε ένας νόµος από το ελληνικό Κοινοβούλιο, από όλα τα κόµµατα, του ΚΚΕ µόνον εξαιρουµένου, και τον νόµο αυτό οι πρυτάνεις ή οποιοσδήποτε άλλος τον αντιµετωπίζουν ως ένα παλιόχαρτο και µετά από λίγο καιρό οι ίδιοι εφαρµόζουν άλλο νόµο, σηµαίνει έλλειψη κράτους και ηθικής. Δεν υπάρχει µεγαλύτερο ρεζίλεµα του Κοινοβουλίου από αυτό. Δεν λέω ότι ήταν ο καλύτερος, αλλά είναι νόµος, τον εφαρµόζεις και τον διορθώνεις στην πορεία.


- Τι πιστεύετε για το διαδίκτυο; Το χρησιµοποιείτε, το εµπιστεύεστε;

- Οχι, και θα σας πω γιατί. Πρόσφατα έβαλα τα παιδιά να κάνουν µια έρευνα στο διαδίκτυο για τους Ακρίτες. Αυτά που διάβασα ήταν ανακριβή. Πρόσφατα µου είπε η εγγονή µου ότι µε είδε στο facebook. Μα εγώ δεν έχω λογαριασµό. Απ’ ό,τι έχω καταλάβει, είναι ανεξέλεγκτο και όποιος θέλει γράφει ό,τι θέλει. Γιατί να του έχω εµπιστοσύνη; Διηύθυνα την επιτροπή για την εφαρµογή της επιστήµης στη Γαλλία. Το πρώτο θέµα που κοιτάξαµε ήταν αν µπορούµε να χρησιµοποιήσουµε επιστηµονικά το διαδίκτυο. Καταλήξαµε σε µια επιτροπή ελέγχου, διαιτητών.

- Εχετε αντιληφθεί πόσο δηµοφιλή είναι τα µέσα κοινωνικής διαδικτύωσης;

Ακούστε, αν ο κόσµος υποφέρει είναι διότι είµαστε χωρισµένοι: εµείς και οι άλλοι. Υπάρχει ένα είδος ψυχολογικής ισοπέδωσης µέσα από το facebook και το twitter. Διατείνοµαι ότι η ουτοπία είναι τώρα πια διαδικτυακή.


- Ποιες θα ορίζατε ως τις πιο σκοτεινές στιγµές της Γαλλίας;

- Ε! την κυβέρνηση του Βισί και τον Πετέν. Μεγάλη ιστορία αυτή και βέβαια τη στάση τους απέναντι στην Αλγερία. Τα έζησα και τα δύο, διότι όταν έφθασα στη Γαλλία το θέµα του Πετέν ήταν ανοικτό. Το δε Αλγέρι το πληρώνουν ακόµα.


- Πείτε µου την άποψή σας για το µεταναστευτικό πρόβληµα που ταλανίζει την Ευρώπη;

- Για πρώτη φορά αντιµετωπίζει το πρόβληµα από τον Νότο προς τον Βορρά. Μέχρι τώρα έρχονταν τα βάρβαρα φύλα από Βορρά προς Νότο (σ.σ.: το λέει χιουµοριστικά, χαµογελά). Η Γαλλία πριν από τον πόλεµο ήταν γεµάτη από Ισπανούς, Ιταλούς, Πολωνούς. Δεν µιλήσαµε ποτέ για πρόβληµα µεταναστευτικό. Γιατί; Διότι ήταν όλοι καθολίκαροι (το τονίζει). Το µεταναστευτικό κρύβει ένα πρόβληµα ταυτότητας, εθνικής και κυρίως θρησκευτικής. Οταν άρχισε το Μαγκρέµπ, ήρθε και το πρόβληµα. Θα σας πω και µια άλλη ιστορία. Πριν από χρόνια, µου είχε ζητήσει η Ντανιέλ Μιτεράν που προέδρευε ενός σωµατείου που λέγεται «Φρανς Λιµπερτέ» να κάναµε µια µεγάλη συγκέντρωση στη Σορβόνη. Ηµουνα µάλιστα και αντιπρόεδρος αυτού του σωµατείου. Διοργανώσαµε την εκδήλωση και ήρθε χωρίς να το ανακοινώσει ο Μιτεράν, Πρόεδρος της Γαλλίας τότε. Του λέει η γυναίκα του, «αν θες ανέβα στο βήµα και πες δυο λόγια». Ανέβηκε ο Πρόεδρος, ήξερε ότι παρευρίσκονταν πολλοί ξένοι µέσα, µετανάστες δηλαδή και λέει «η Γαλλία έχει τη δυνατότητα να αφοµοιώσει, να κάνει παιδιά της µέχρι το 16% του πληθυσµού της». Οταν κατέβηκε, έγινε ένας καυγάς µε την Ντανιέλ, µα ένας καυγάς! Ηµουν στη µέση, αισθανόµουν αµήχανα και την άκουγα να του λέει µε ύφος έντονο: «Πού το βρήκες το 16%;». Λοιπόν, η µετανάστευση πρέπει να σταµατά στο σηµείο που η ποσότητα δεν θα αλλοιώσει την ποιότητα. Είναι και το θέµα πώς φέρονται οι µετανάστες. Δεν φερόντουσαν έτσι πριν από δέκα χρόνια. Στη Γαλλία δεν χρησιµοποιούν τη λέξη αφοµοίωση, αλλά τη λέξη ενσωµάτωση, που σηµαίνει ότι µπαίνεις µε τα δικά σου δεδοµένα στον ξένο τόπο. Οι Εβραίοι έχουν αφοµοιωθεί στη Γαλλία, οι µουσουλµάνοι όχι.

- Για τον µέσο Γάλλο αυτό αποτελεί απειλή;

- Τεράστια!

- Στο µέλλον ποια νοµίζετε ότι θα είναι η εξέλιξη σε αυτό θέµα;

- Δείτε, έχω εµπιστοσύνη στους Γάλλους, διότι έχουν πολύ έντονο αυτό που είπαµε. Την πολιτική εκπαίδευση. Το ότι ο Λεπέν τώρα έχει µεγάλα ποσοστά είναι διότι άλλαξε. Ο Λεπέν ήταν Χρυσή Αυγή και έγινε Καρατζαφέρης.

- Στην Ελλάδα ακολουθούµε αντίστροφη πορεία.

- Για αυτό ακριβώς το λέω. Η δύναµη, η δηµοκρατική δύναµη της Γαλλίας είναι τέτοια που υποχρεωτικά, αν η Μαρί Λεπέν, υποθετικά, έρθει στην εξουσία, θα υποχρεωθεί να είναι αλλιώς.


- Πιστεύετε ότι στις µέρες µας υπάρχει µια έλλειψη ηγετών µε προσωπικότητα;

- Νοµίζω ότι µπήκαµε σε µια εποχή όπου εκείνοι που διοικούν είναι οι τεχνοκράτες και όχι οι πολιτικοί. Τι να σου κάνει ένας ηγέτης µπροστά στην πολυπλοκότητα την οικονοµική; Χάνεις πια την έννοια του ηγέτη. Μου θυµίζει το εξής: Βρισκόµαστε στην αρχή του 15ου αιώνα. Αυτοκράτωρ είναι ο Εµµανουήλ ο Παλαιολόγος. Πάει ο υιός του ο Ιωάννης, ο οποίος είναι συναυτοκράτορας, και του λέει: «Πρέπει να οργανώσουµε το κράτος εναντίον των Τούρκων» και απαντά ο Εµµανουήλ, ο οποίος ήταν ο πιο µορφωµένος από τους αυτοκράτορες: «Χρήζοµεν οικονόµου και ου βασιλέως». Είναι και θέµα στυλ. Ο Σαρκοζί έχασε πολλά όταν αντέδρασε τόσο λανθασµένα στην άρνηση εκείνου του πολίτη να του δώσει το χέρι του. Να θυµίσω: «Α, να χαθείς βλάκα!» του είπε ή κάτι παρόµοιο. Σας πληροφορώ ότι τότε έχασε τη µισή Γαλλία.


- Σωστό ή λάθος που ανέλαβε η Αθήνα την τέλεση των Ολυµπιακών Αγώνων;

- Αν και το λέµε κατόπιν εορτής, πιστεύω ότι δεν έπρεπε να συµβεί. Οι Αγώνες πέτυχαν, αλλά η µεταολυµπιακή διαχείριση ήταν µια καταστροφή. Ηµουν πάντα εναντίον και για ό,τι έκαναν στον Μαραθώνα. Τώρα θα µου πείτε τι γίνεται στη Σαλαµίνα, όπου τα σπίτια είναι κτισµένα πάνω σε τάφους Σαλαµινοµάχων;

- Πιστεύετε ότι στα οικονοµικά προβλήµατα που µας βασανίζουν έχουν συµµετοχή και οι Ολυµπιακοί Αγώνες;

- Το πιστεύω βαθύτατα, αλλά δεν το λέει κανένας.


- Από τους ηγέτες που έχετε γνωρίσει ποιον θα ξεχωρίζατε για έναν συνδυασµό αρετών, όπως ευαισθησία, καλλιέργεια, εντιµότητα...

- Την Ιντιρα Γκάντι. Τη γνώρισα σε µια πολύ δύσκολη στιγµή της. Είχε χάσει το παιδί της σε αεροπορικό δυστύχηµα και τότε την κάναµε επίτιµο διδάκτορα στη Σορβόνη. Είχαµε µια µεγάλη συζήτηση, αρχίσαµε µε έναν στίχο του T.S. Eliot το Time present and time past και µου έκανε τεράστια εντύπωση η αυθεντικότητά της. Ηταν και γυναίκα βέβαια. Από τους άλλους θα ξεχωρίσω τον Μιτεράν. Μου έλεγε η Ντανιέλ: «Στο σπίτι µας υπάρχει ένας σοσιαλιστής και ένα µιτερανιστής. Ποιος είναι ποιος, δεν ξέρω». Επίσης και η Σιµόν Βέιλ, µεγάλη προσωπικότητα.

- Από τους Ελληνες;

- Ε! ο Καραµανλής, µόνον αυτός.


- Πείτε µου δυο λόγια για τη θρησκεία...

- Θεωρώ ότι, εφόσον ο κάθε µονοθεϊσµός νοµίζει ότι κατέχει την αλήθεια, δεν µπορεί να συµφωνήσει µε τον διπλανό µονοθεϊσµό. Βρισκόµαστε σε µια θρησκευτική διαµάχη από την εποχή που οι µονοθεϊσµοί έχουν κατακτήσει τον κόσµο. Δεν υπήρχαν θρησκευτικοί πόλεµοι πριν. Τώρα, αν είναι δεκανίκι η θρησκεία ή όχι είναι άλλη ιστορία. Δεν θα πω όµως ποτέ, ποτέ, ποτέ (το τονίζει µε ένταση) ότι Δεν υπάρχει Θεός. Ποτέ. Διατείνοµαι επίσης ότι η ορθόδοξη θρησκεία έχει κάνει πολύ µεγάλη προπαγάνδα για τον εαυτό της εν Ελλάδι. Μεγάλη και επιτυχηµένη. Οτι έσωσε το εθνος, τη γλώσσα κ.λπ.

- Την οποία δεν συµµερίζεστε;

Οταν ο Μωάµεθ έδωσε στον Σχολάριο τον Γεννάδιο την αρχηγία του «µιλέτ», τότε η Εκκλησία, όχι η θρησκεία, η Εκκλησία έσωσε τα κτήµατά της, τα πάντα. Τι έγιναν τα αυτοκρατορικά κτήµατα; Πως η Εκκλησία έχει τόση περιουσία τώρα; Πού τη βρήκε; Οταν ο Σχολάριος καίει τα βιβλία του Πλήθωνα του Γεµιστού, τι να πούµε; Εδώ η Εκκλησία ούτε τον Ρήγα υποστήριξε. Δεν είναι να τα συζητάµε από αυτή τη µεριά.

- Μήπως όµως ο Καθολικισµός υπήρξε πιο βίαιος µε την Ιερά Εξέταση, τον index κ.λπ.

- Δεν µε ενδιαφέρει (µε έντονο ύφος). Δεν είµαι καθολική. Ούτε θα γίνω, (και µαλακώνοντας) έκανα όµως την κόρη µου καθολική. Ο άντρας µου ήταν προτεστάντης, εγώ ορθόδοξη, είπα «άντε να τη βάλουµε στη µέση, να ησυχάσουµε» (γελά). Λοιπόν, προχθές που είχαµε Δεκαπενταύγουστο, οι καθολικοί πιστεύουν ότι η Παναγία ανελήφθη στον Ουρανό, ενώ εµείς δεν το πιστεύουµε, έχουµε την Κοίµηση της Θεοτόκου. Η κόρη µου και ο γαµπρός µου πήγαν την οκτάχρονη εγγονή µου στην εκκλησία, λέγοντάς της ότι σαν σήµερα ανέβηκε η Παναγία στον Ουρανό. Ρώτησε τότε η µικρή: «Και πότε θα κατέβει;»

Σε τούτο το σηµείο, ανέφερε δυο ακόµα χαριτωµένα περιστατικά από τον τρόπο που εκφράζει τις απορίες της η εγγονή της και...

- Σας ευχαριστώ για τον χρόνο σας, ιδιαίτερα επειδή ήταν µέσα στις καλοκαιρινές διακοπές σας.

- Παρακαλώ, τι λέτε τώρα.


Το κορίτσι που µεγάλωσε στον Βύρωνα, σε ένα δωµάτιο µαζί µε τα πέντε αδέλφια της, που ενεπλάκη στην Αντίσταση, που σηµαδεύτηκε από τον εµφύλιο, η γυναίκα που έκαµε λαµπρές σπουδές και λαµπρότερη ζωή, στεκόταν µπροστά µου στα 86 της χρόνια, µε εκείνο το διεισδυτικό βλέµµα, το πονηρό χαµόγελο, µε ένα βάθος ατέλειωτο από γνώσεις και εµπειρίες και µια προκλητική πνευµατική καθαρότητα.

Διαβάζοντας, αργότερα, το πολύτιµο λεύκωµα «Τα 600 µολύβια» της Αννας Γρυµάνη και προσέχοντας τις φωτογραφίες των νιάτων της, εκείνη τη γοητευτική φιγούρα µε τα γαλανά µάτια και την εµµονή στα κοντά µαλλιά, θαρρώ πως εννόησα απολύτως τη δήλωσή της: «Αυτό που είµαι το οφείλω στην Κατοχή και στην Αντίσταση».

Δικαιολόγησα έτσι τη σχεδόν οργισµένη αντίδρασή της όταν στην πρώτη και αρκετά έντονη και off the record συνεδρία µας, µου είπε: «Εσείς δεν µπορείτε να µιλάτε για εκείνα τα χρόνια. Δεν τα ζήσατε». Ελπίζω και εκείνη να δικαιολόγησε την ύστατη γραµµή αµύνης µου: «Μα και εσείς δεν ζήσατε τη βυζαντινή εποχή».

Η Ελένη Γλύκατζη-Ahrweiler διακατέχεται από εκείνη την απροκάλυπτη γενναιότητα να θεωρεί ότι για όλα τα δεινά του τόπου µας ευθύνονται αποκλειστικά οι Ελληνες. Η ταπεινότητά µου, από την άλλη, βολεύεται να πιστεύει ότι υπάρχει κάποιο ποσοστό αλλότριας, αλλόθρησκης, αλλοδαπής υπευθυνότητας. Αυτή ήταν η κυρίαρχη αιτία των διαφωνιών µας.

Αποχωρούσα από την αυλή της συνάντησης µας γυµνόπους, θέρος γαρ, έτσι εξ' άλλου είχα καταφθάσει. Αποµακρυνόµουν ευχόµενος να ξανασυναντήσω τη συνοµιλήτρια µου κάτω από τις ίδιες συνθήκες. Του χρόνου; ποιος ξέρει;

Έως τότε, την χρεώνω µε το σοκ του βάρους των λόγων και την αυστηρότητα του ύφους της στην πρώτη µας συνάντησή. Ταυτόχρονα την πιστώνω µε το φως και τη χάρη που µε πληµµύρισε στη δεύτερη. Τώρα πια, θα χαρακτήριζα το φως απαραίτητο το δε σοκ απαραίτητα χρήσιµο. Να υποθέσω ότι αυτά είναι τα χαρακτηριστικά του σηµαντικού Δάσκαλου.

Θα την θυµάµαι, τέλος, για την φλόγα µε την οποία προφέρει λέξεις βαριές, όπως «Ποτέ!» ή «Πάντα!»