Ενοχές (16.04.2011)

Στο πληθυντικό, η λέξη. Όχι στον ενικό (ενοχή), με την έννοια του αστικού δικαίου. Ενοχές λοιπόν με την κοινωνική, τη βαθύτερη την ουσιαστικότερη, τη ευρύτερη έννοια. Τη συνειδησιακή.

Είναι το συναίσθημα που γεννάται, όταν κάνουμε κάτι που δεν πρέπει ή όταν δεν κάνουμε κάτι που πρέπει. Γίνεται σαφές ότι εκείνο που δεσπόζει στη συνθήκη αυτή, είναι το «πρέπει». Κυριαρχεί, εκφράζοντας την έννοια του καθήκοντος, την καθεστηκυία, την ισχυρή και πάγια κοινωνική εντολή.

Οτιδήποτε κινείται εκτός αυτών των ορίων είναι κατακριτέο. Κι όσο και να προστάζει ο ποιητής (1) : «Πιάσε το πρέπει από το γιώτα και γδάρε το ίσαμε το πι» ο καθένας που μεγαλώνει σε ένα κόσμο γεμάτο κανόνες γνωρίζει ότι πίσω από την φίνα ποιητική συνθηματική, η πραγματικότητα είναι σκληρή και άγρια. Ο δρόμος της κάθε ανατροπής είναι τραχύς και συχνά πιο απάνθρωπος από τους κανόνες που μας περιορίζουν, αλλά και μας προστατεύουν.

Οι ενοχές συχνά λειτουργούν ως μαξιλάρι, ως προστατευτικό μέσο για όσους τις νοιώθουν, ώστε να τους αποτρέψουν από μια ακόμα πράξη παραβατική, από μια μεγαλύτερη περιθωριοποίηση, ενώ συχνά αποσκοπούν στο να δημιουργήσουν ένα προθάλαμο ασφαλείας.

Το ίδιο συχνά όμως, λειτουργούν και ως ένα χρήσιμο εργαλείο για όσους έμμεσα ή άμεσα τις επιβάλουν. Σε εθνικό, σε κοινωνικό, σε θρησκευτικό, σε ερωτικό, σε κάθε επίπεδο αποτελούν έναν από τους πυλώνες του συστήματος.

Παραφυλούν οι κανόνες με αυστηρότητα για να αποδώσουν κατηγορίες και ποινές, ασφαλίζοντας τη συνοχή των νόμων, των κανόνων. Από την εποχή του απαγορευμένου καρπού ως τις μέρες μας. Αλήθεια ποιος πατέρας θα έδιωχνε το παιδί του από το σπίτι επειδή πήρε από το ψυγείο φρούτα;

Με τι λογική αυτή, όλες οι εξουσίες μετατρέπονται σε πρακτικές αλλοτρίωσης με μηχανισμούς ελέγχου, τις ίδιες τις ενοχές.

Η ύπαρξη ενοχών όμως, ομολογεί την παρουσία συνείδησης και αφού μιλάμε στην Ελληνική, κάτι πολύ περισσότερο, την ύπαρξη φιλότιμου, μια έννοια μάλλον πρωτότυπη ή τέλος πάντων ασυνήθιστη σε ευρύτερο εθνικό επίπεδο.

Μολοντούτο, «Καμία αθωότητα δεν είναι αθώα, καμία ενοχή δεν είναι ένοχη.» θα μας προειδοποιήσει, ο επίσης Έλλην, στοχαστής (2), δίνοντας άλλες διαστάσεις στο πρόβλημα, δείχνοντας μια τόσο σκοτεινή όσο και λαμπρή πλευρά στο ανθρώπινο, στο φθαρτό, στο καθημερινό και τελικά στο μοιραίο. Το σημείωμα θα κλείσει ένας Γάλλος νομπελίστας (3), γεννημένος στην Αλγερία, που αφουγκράστηκε μια σύνδεση ανάμεσα στις ενοχές και την καλλιτεχνική δημιουργία.

«Μια ένοχη συνείδηση χρειάζεται μια εξομολόγηση. Ένα έργο τέχνης αποτελεί μια εξομολόγηση».

(1). Οδυσσέας. Ελύτης, (2) Παναγιώτης Κονδύλης, (3) Albert Camus

 

Δημοσιεύτηκε και στο περιοδικό Car & Driver τ.255 Μάρτιος 2011