Δεν θα διατυπωθεί κάποια άγνωστη άποψη αν υποστηριχτεί ότι ο Μάνος Χατζιδάκις υπήρξε μια οικουμενική προσωπικότητα. Δεν ήταν δηλαδή μόνο η μουσική του υπόσταση που τον ανέδειξε σε σημαντική περσόνα.

Άλλη μια απόδειξη της οικουμενικότητάς του, είναι η συλλογή 36 κειμένων του, που σκιτσάρουν μια άκρως ενδιαφέρουσα και ασφαλώς ιδιότυπη αυτοβιογραφία.

Ανάμεσα από τις λέξεις, τις προτάσεις, τα συμπεράσματα, που συνθέτουν τις ιδέες του συνθέτη, αποκαλύπτοντας και τα βιώματά του, αφενός τον πλησιάζουμε περισσότερο, αφετέρου, και πιο σημαντικό, μας προσφέρει την κρίση του για τον τόπο και τον πληθυσμό μας.

Ο Μ.Χ., όπως οι περισσότεροι από τους ξεχωριστούς, δημιουργικούς ανθρώπους ήταν πολύπλοκος. Ήταν αυστηρός, με μια αυστηρότητά του ξεκινούσε από τον εαυτό του.

Επίσης τον διέκρινε η τόλμη και δεν είχε θέματα με το πώς θα εκφραστεί απέναντι σε άτομα εξουσίας, όταν τον πίεζαν για κάτι που δεν ευσταθούσε. Ιδέ αντιδράσεις σε Τσαλδάρη και Αβέρωφ, τις οποίες αγνοεί στο πόνημά του, ένδειξη ευπρέπειας και έλλειψης έπαρσης.

Επιπλέον είχε το δικαίωμα να ήταν αυτό που ήταν καθότι η ευρύτερη ανησυχία και η βαθιά ευαισθησία του, τον είχε προικίσει με μια βεντάλια σπάνιων, ενίοτε και ιδιαίτερα επώδυνων εμπειριών από την πρώτη νιότη του.

«Μόνο ένα έθνος σε βαθιά πνευματική και ψυχολογική διαταραχή θα μπορούσε να τιμήσει έναν άνθρωπο με τόσο αίμα στα χέρια του όσο ο Henry Kissinger» είχε δηλώσει ο Frederick Robert Branfman, συγγραφέας βιβλίων για τον πόλεμο της Ινδοκίνας, με μεταπτυχιακό πολιτικών επιστημών από το Harvard.

Δίπλα σε αυτές τις θέσεις ο Βρετανός συγγραφέας Christopher Hitchens ο οποίος, το 2001, έγραψε το βιβλίο «The Trial of Henry Kissinger», στη γλώσσα μας Η ΔΙΚΗ ΤΟΥ ΧΕΝΡΙ ΚΙΣΙΝΓΚΕΡ (βιβλιοπωλείον της ΕΣΤΙΑΣ). Στις σελίδες του, υποδυόμενος τον εισαγγελέα διατυπώνει τις κατηγορίες προς τον πρώην Υπ.Εξ. των Η.Π.Α., για έξι εγκλήματα. Τα εξής:

Ο Κωνσταντίνος, πρωτότοκος γιός του Δανού πρίγκιπα William of Schleswig Holstein Sonderburg Glücksburg και της Ρωσίδας μεγάλης δούκισσας Olga Constantinovna, που ή μοίρα τους ήθελε ως δεύτερο βασιλικό ζεύγος στο νεοελληνικό κράτος,  ανήλθε στο θρόνο τον Μάρτιο του 1913 μετά την δολοφονία του πατέρα του, ο οποίος  βασίλευσε στον τόπο μας ως Γεώργιος Α΄ σχεδόν μισό αιώνα. Δέκα τέσσερα χρόνια πριν την ενθρόνισή του, ο Κωνσταντίνος, είχε νυμφευθεί την Πρωσίδα  δούκισσα Σοφία.

Σε αυτό το σημείο θα πρέπει να θυμηθούμε ότι ως ο ύπατος πολιτειακός άρχων, ο Κωνσταντίνος ο Α΄είχε κυρίαρχο ρόλο στην νεότερη ιστορία του τόπου μας, πρωτίστως από την σχέση του με τον πρωθυπουργό της χώρας Ελ. Βενιζέλο και τι ακολούθησε από τη σύγκρουσή τους.  Περί αυτού αναφέρει ο συγγραφέας (σ.59).

«Εκτός από τις ανεπανόρθωτες επιπτώσεις που είχε για τις πολιτικές εξελίξεις και ιδίως για τον πόλεμο στη Μικρά Ασία, η πεισματική άρνηση του Κωνσταντίνου να παραιτηθεί φανέρωνε και μια αδιαφορία για τα συμφέροντα της δυναστείας του, δηλαδή των παιδιών του και γενικότερα των απογόνων του. Έκανε επιπλέον ό,τι μπορούσε για να καταστρέψει την μέχρι τότε ευρύτερη αποδοχή της βασιλείας, αφήνοντας έτσι μια κληρονομιά αμφισβητούμενη και τοξική».

Εκείνη την ταραχώδη περίοδο απέναντι στο μέγεθος του αιρετού πρωθυπουργού από τις Μουρνιές των Χανίων, βρισκόταν ο Κωνσταντίνος Α΄, ο οποίος θα έγραφε, μεταξύ άλλων, σε επιστολή του προς την Πάολα: «Πάντοτε ησθάνθην ότι θα ελάτρευα μιαν γυναίκα η οποία θα με διέτασσε, αλλά θα με διέτασσε με καλωσύνην, η οποία θα μου έδινε διαταγάς τας οποίας θα ηδυνάμην να εκτελέσω».

Σε άλλο του γράμμα, γκρινιάζει για το μικρό χρονικό διάστημα, μόλις έξι εβδομάδων, των διακοπών του, και διαμαρτύρεται για την απουσία μηνών του πατέρα του σε ευρωπαϊκές λουτροπόλεις, γεγονός που τον έχει επιφορτίσει με τα καθήκοντα της αντιβασιλείας (σ.77).

Με τίτλο «Ο καθρέφτης και το μαχαίρι», μια συλλογή κειμένων ξέχειλη από συναναστροφές, δημιουργία, φιλίες, εμπειρίες ο Μάνος Χατζιδάκις αφηγείται το μονοπάτι της ζωής του, αλλά ταυτόχρονα μας κομίζει πλήθος από στοιχεία που θέλουμε να λησμονούμε ή δεν θέλουμε γνωρίζουμε για τον τόπο και το παρελθόν μας.

Ανάμεσα στα τόσα πολλά ψήγματα ανεπιτήδευτης σοφίας, όπου εμπεριέχονται είτε δικές του ρήσεις είτε τρίτων «μην λογοδοτείς στην Εξουσία, θα χάσεις το ταλέντο σου» από τον Ν. Γκάτσο ως συμβουλή, στον Μ.Χ υπάρχει και η εξής δική του: «αυτό που ενώνει τις παρέες δεν είναι οι κοινές ιδέες, αλλά η κοινή άγνοια».

Με αφορμή το πρόσφατο τροχαίο ατύχημα, όπου ενεπλάκη μεσήλικη οδηγός και ζεύγος ηλικιωμένων αναβατών, ακολουθούν κάποιες απόψεις για αυτόν το ακήρυχτο πόλεμο που μαίνεται αρκετές δεκαετίες στις δοξασμένους ασφάλτους της αιωνίας πατρίδος μας. Εννοείται πως το περιστατικό θα είχε μείνει αθέατο αν δεν είχε εμπλακεί ο τέως σύζυγος της μεσήλικης οδηγού, λαμπρός λειτουργός της νομικής επιστήμης και λαμπρότερος showman.

Επίσης εννοείται πως, το τι ακριβώς συνέβη το γνωρίζουν μόνον οι εμπλεκόμενοι οι οποίοι ασφαλώς το ερμηνεύουν ο καθείς με τον δικό του τρόπο. Η δικαιοσύνη οφείλει να αποδοθεί, πράγμα πολύ δύσκολο διότι αφενός δεν υπάρχουν ισχυρά δεδομένα, αφετέρου η μια πλευρά έχει το πλεονέκτημα. Σε κάποιο άλλο σύμπαν δεν είναι βέβαιο ότι θα ήταν πλεονέκτημα η πληθωρική παρουσία του συνηγόρου, ο οποίος λίγες μόνον ώρες πριν  το τροχαίο πλακωνόταν, αυτή είναι η έκφραση πλακωνόταν και όχι διαφωνούσε ή φιλονικούσε, με διαιτητή της Γ΄ Εθνικής κατηγορίας ποδοσφαίρου.

Αυτά, τα ολίγα, περί του συμβάντος, πάμε και στις απόψεις.

Αν ένας έφηβος που, θεωρητικά, συγκεντρώνει τα τυπικά εφόδια και φαντάζεται το μέλλον του στην διπλωματία, διαβάσει την αφήγηση του Ι.Α.Ζ. είναι σχεδόν βέβαιο ότι θα πάρει την τελική απόφαση και θα πράξει τα δέοντα ώστε να εισέλθει στο σώμα. Δεν μπορεί να υπάρξει αμφιβολία ότι σε έναν νέο άνθρωπο, σε έναν μέλλοντα ακαδημαϊκό πολίτη που τον ενδιαφέρει η διπλωματία ως καριέρα, οι σελίδες αυτής της έκδοσης θα είναι καθοριστικά επιδραστικές.

Βεβαίως θα πρέπει να συνυπολογιστεί ότι από την εποχή που ξεκίνησε την καριέρα του ο αφηγητής μέχρι σήμερα, έχουν συμβεί τόσα και τέτοια, που έχουν μεταμορφώσει το χώρο, το σώμα και το επάγγελμα, όπως εξάλλου όλο τον κόσμο.

Για όσους δε, νιώσουν την έλξη πρωτίστως ή κυρίως για την λαμπρότητα και την ιδιαιτερότητα του επαγγέλματος, ας συνυπολογίσουν ότι αντίβαρο σε αυτές είναι οι σοβαρές υπευθυνότητες που θα επωμιστούν, μα και το ιδιαίτερο αντίκτυπο που έχει η άρτια ή η πλημμελής άσκηση  του καθήκοντός τους.

Πρόκειται για μια απασχόληση, όπου οι λειτουργοί της πέρα από βαθιές  γνώσεις, πρέπει να διαθέτουν την ικανότητα λεπτών χειρισμών, άριστη μνήμη, το ταλέντο της γρήγορης και πλήρους μάθησης ξένων γλωσσών  και να αντιληφθούν από την πρώτη στιγμή της ανάληψης των πρωτολείων καθηκόντων τους, ότι επιτελούν ένα πολύ σοβαρό έργο, ειδικά στις περιπτώσεις των καλά δομημένων κρατών.

Για να το ξεκινήσω χιουμοριστικά, καθότι από ένα σημείο και μετά δεν χωρά καθόλου χιούμορ, μόλις διάβασα το επίθετο η μνήμη μου ταξίδεψε στη δεκαετία του ’70 και στους Γερμανικούς οίκους βελτιώσεως αυτοκινήτων. Πως ήταν ο Alpina και ο Schnitzer που ειδικεύονταν σε οχήματα με σήμα την προπέλα;  Έτσι o Irmscher και ο Steinmetz που είχαν ειδικευτεί στα οχήματα με σήμα τον κεραυνό και ιδρυτή τον Αδάμ Όπελ. Δεν ταίριαζε όμως, υπήρχε κάτι άλλο πολύ πιο πρόσφατο που αφορούσε το επίθετο Steinmetz και έξυνα τα βάθη της πρόσφατης μνήμης να το ανακαλύψω.

Μέχρι που ο λαμπτήρας άναψε και ήρθε απρόσκλητη η πληροφορία. Μα βέβαια, αυτός είναι! Τον αναφέρει και ο Patrick R. Keefe, στο πόνημα του «Rogues: «True Stories of Grifters, Killers, Rebels and Crooks», στα ελληνικά:« Καθάρματα Απατεώνες, Δολοφόνοι, Επαναστάτες, Εγκληματίες,12 αληθινές ιστορίες». Ανέτρεξα στην παρουσίαση του βιβλίου που είχε γίνει εδώ και ιδού η παράγραφος η οποία αφορά την μια από τις 12 αληθινές ιστορίες που τόσο ιδιοφυώς εκθέτει ο συγγραφέας:

Αυτή η σχεδόν ξεδιάντροπη επίδειξη πλούτου στο σπορ, ισοπεδώνει κάθε προηγούμενη γοητεία. Προσθέτει ασφαλώς μια άλλη. Δεν είναι τυχαίο ότι στην κούρσα ανάδειξης της πολυτελούς αφθονίας προηγούνται, οι Η.Π.Α. (όρα Liberty), το Κατάρ, τα Η.Α.Ε., το Άμπου Ντάμπι (ένεκα οι υδρογονάνθρακες), η Σιγκαπούρη (μονοκομματικό κράτος πόλη, μια από τις ασιατικές τίγρεις). Όπως επίσης δεν είναι τυχαίο αλλά βέβαιο, ότι όταν περισσεύει το χρήμα οι πιθανότητες του κιτς πολλαπλασιάζονται εκθετικά, ειδικά σε κοινωνίες μαζικά ακαλλιέργητες.

Κι έτσι μέσα στην καταιγίδα κάθε είδους διαφημιστικής προβολής, στο κέντρο του φωτεινού καταρράκτη της ερήμου της Νεβάδα, στην αυτοκρατορία του τζόγου, στο πιο γόνιμο χωράφι του οργανωμένου εγκλήματος από το 1947, τότε που ο Benjamin «Bugsy» Siegel, ανέλαβε με τις προσφιλείς του μεθόδους τον έλεγχο του καζίνο Flamingo, διοργανώθηκε το εικοστό πρώτο από τα 22 φετινά GP.

Σε συμβάντα που κάποιος είναι σύγχρονος είναι δύσκολο να αποφύγει τον συναισθηματισμό. Και όσο πιο μεγάλες διαστάσεις σε κοινωνικό και προσωπικό επίπεδο έχουν όσα συνέβησαν, τόσο πιο δύσκολο είναι να αποφύγει την συναισθηματική εμπλοκή. Αν υποτεθεί δε, πως είχε και την παραμικρή συμμετοχή είναι σχεδόν αδύνατο να παραμείνει συναισθηματικά αδρανής. Στην περίπτωση μάλιστα που προστεθεί και το εφηβικό της ηλικίας τότε η συναισθηματική επίδραση καθίσταται βέβαιη.

Κατανοητό γιατί αυτές οι κουβέντες, αποκτούν άλλη βαρύτητα τέτοια μέρα. Στα 15 χρόνια ύπαρξης τούτης της ιστοσελίδας έχουν αναρτηθεί πλείστες αναφορές για ότι συνέβη τον Νοέμβριο του ΄73 στην Ελλάδα. Μερικοί σύνδεσμοι παρατίθενται στο τέλος. Αλλά, κάθε χρονιά που προστίθεται από το Φθινόπωρο του '73, κάθε χρονιά που με απομακρύνει από τότε, σε τίποτα δεν έχει αλλάξει την άποψή μου για τα τι, τα γιατί και τα διότι.

Μας έχει απασχολήσει στο παρελθόν ο E.L. και μάλιστα όλως προσφάτως, Στον κήπο με τα θηρία. Δαιμόνιος στην έρευνα, εξαίρετος στην περιγραφή, εύστοχος και πλήρης, κατακτά και τον πιο δύστροπο αναγνώστη. Με τούτη την ογκώδη εργασία του αναφέρεται στο χρονικό διάστημα ανάμεσα στον Μάιο του 1940 και στον Μάιο του ’41, σε όλα εκείνα τα θυελλώδη, πρωτόγνωρα, καταθλιπτικά γεγονότα που περίμεναν το Ηνωμένο Βασίλειο.

Συναντούμε έτσι την κυρίαρχη μορφή, τον πρωθυπουργό της χώρας, τον Winston Churchill, τoν αποκαλούμενο και πατέρα της νίκης, πλην όμως υπάρχουν και οι σχετικά άγνωστοι στο ευρύ κοινό άμεσοι, πολύτιμοι συνεργάτες του, αλλά και οι δραστηριότητες, οι σκέψεις πλήθους πολιτών που συγκροτούν με ακρίβεια αυτό που τόσο πετυχημένα περιγράφει ο τίτλος της έκδοσης.

Για όσους, δικαίως ή αδίκως διαμαρτύρονται ή έστω αναρωτιούνται περί των βομβαρδισμών της Δρέσδης τον Φεβρουάριο του ’45, που χαρακτηρίστηκαν και εκδικητικοί, οι 702 σελίδες αφήγησης του τι συνέβη στο νησί το ’40 - ’41, αποτελούν προφανή απάντηση, όσο και αναμενόμενη δικαιολογία.

Αυτό που περιγράφεται ως μάχη της Αγγλίας, ξεκίνησε από το στόχο του Αδόλφου να κατακτήσει την Μ. Βρετανία, πριν ανοίξει το ανατολικό μέτωπο. Η αναλγησία, η βαρβαρότητα, ο αμοραλισμός των Γερμανών, έδωσε μια νέα διάσταση στην άσκηση μαζικής, καθολικής βίας μέσω των αλλεπάλληλων, σφοδρών βομβαρδισμών πόλεων και αμάχων. Ήταν η απόπειρα τους να ισοπεδωθούν οι υποδομές, τα αστικά κέντρα αλλά πάνω από όλα το ηθικό του λαού και ακολούθως να γίνει απόβαση και εισβολή.

Οι Γερμανικοί βομβαρδισμοί βρετανικών πόλεων που ξεκίνησαν το φθινόπωρο του ’40, ως εισαγωγή του σχεδίου «θαλάσσιος Λέων» το οποίο απέβλεπε στην εισβολή και κατάκτηση των βρετανικών νήσων από τις Γερμανικές δυνάμεις, μπορεί να καταχωρηθεί ως η πρώτη επισταμένη, μαζική, εγκληματική ενέργεια εναντίον του άμαχου πληθυσμού. Δεν είχε να κάνει με στρατιωτικούς στόχους, αλλά με την τρομοκράτηση των αμάχων ώστε να διαλυθεί το ηθικό τους και καμφθεί κάθε επιθυμία αντίστασης στην επικείμενη εισβολή.

Το ηθικό των Βρετανών δοκιμάστηκε μα δεν κάμφθηκε, παρά το γεγονός ότι, πέρα από αμέτρητα κτίρια που κατέρρευσαν, 44.652 άμαχοι πολίτες εκ των οποίων 5.626 παιδιά έχασαν τη ζωή τους ανάμεσα σε ερείπια, και άλλοι 52.370 τραυματίστηκαν. Η απόβαση  δεν έγινε ποτέ και οι Γερμανοί επέλεξαν το επόμενο λάθος τους, τα επόμενα μαζικά εγκλήματα πολέμου, με την εισβολή στην Σοβιετική Ένωση που θα κρινόταν μοιραία για τις επιδιώξεις τους.

Μπορεί να βρίσκεσαι επί δέκα χρόνια κοντά σε κάποιον καθημερινώς, λόγω επαγγελματικής εμπλοκής, κι έτσι να έχεις μάθει αρκετά για αυτόν. Υπάρχουν όμως, κάποιες σπάνιες στιγμές που μέσα σε ελάχιστο χρόνο καταλαβαίνεις περισσότερα.

Πριν από εννέα περίπου χρόνια είχαμε, αρκετά απρογραμμάτιστα, επισκεφτεί το Dachau, το οποίο η Ιστορία μάς το έχει παραδώσει ως το πρώτο στρατόπεδο συγκέντρωσης του τρίτου Ράιχ. Της Γερμανίας εν προκειμένω για να μην αποπροσανατολιζόμαστε με ιστορικούς όρους. Για μένα ήταν η δεύτερη φορά, για εκείνον η πρώτη και αυτό που πρόσεξα, χωρίς φυσικά να πω οτιδήποτε, ενώ προσποιήθηκα ότι δεν το είχα καν δει, ήταν που κάποιες στιγμές προσπαθούσε να κρύψει τα δάκρυά του, από αυτά που έβλεπε και ένιωθε. Με αυτό τον τρόπο συγκρότησα μια πιο ολοκληρωμένη, πιο συμπαγή άποψη για τον χαρακτήρα του. Ο λόγος για τον δημιουργό του ντοκυμαντέρ «Γράμμος, Οι τελευταίοι πολιτικοί πρόσφυγες του Εμφυλίου» .