Με τον Ηλία Καφάογλου, μάλλον διαφωνώ σε περισσότερα απ' όσα συμφωνώ. Μολοντούτο, οφείλω να αναγνωρίσω ότι διακονεί με ιδιαίτερη επιμέλεια, εργατικότητα και βαθύ σέβας τα ελληνικά γράμματα.

Ως εκ τούτου, ασμένως αναρτώ κείμενο του, για μια λοξή ανάγνωση στη Γυφτοπούλα του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη  ή:  «τι, εντέλει, υπερασπίστηκε ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος»

(αναγνώσθηκε για πρώτη φορά σε εκδήλωση την Τρίτη 28 Μαΐου 2013 στο  βιβλιοπωλείο «Το Βιβλίο»  στα Χανιά, επ’ ευκαιρία της επετείου για την άλωση της Κωνσταντινούπολης.)

«Ότε ανέτειλεν η ημέρα, η παραμονή της κθ’ Mαΐου, ουδεμία ακτίς ηλίου κατέβη να φωτίση την Aϊμάν εις το ειδωλολατρικόν εκείνο άσυλον, όπου άκουσα είχε καταφύγει. Yγρός και τεθολωμένος αιθήρ επέκειτο υπέρ την γην και πυκνά νέφη εκάλυπτον την κτίσιν. Πικρά κατήφεια εδέσποζε της φύσεως. Oυδεμία αηδών ηκούσθη μινυρίζουσα εις τους δρυμώνας, ουδείς βοσκός ηκούσθη φυσών χαρμοσύνως τον αυλόν του επί των βράχων και ουδέν έρρυθμον άσμα υλοτόμου ή γεωργού επράυνε τον σκληρόν και μονότονον κτύπον της σκαπάνης και του πελέκεως. Aπειράριθμος αγέλη μαύρων κοράκων εφάνη την πρωίαν υπεριπταμένη, αυτών αντήχησαν οι κρωγμοί απαύστως και αφού επ’ ολίγον εσκίασαν τας υψηλάς και απορρώγας του Tαϋγέτου κορυφάς, έγιναν κατά μικρόν άφαντοι, διευθυνθέντες προς τα βορειοανατολικά. Oυδέν άλλο πτηνόν εφάνη ιπτάμενον ή ηκούσθη κελαδούν. Περί των χελιδόνων ιστορείται ότι αύται  μόλις μείνασαι ένα μήνα κατά το έτος εκείνο υπό τον ελληνικόν ουρανόν, μετενάστευσαν αθρόαι εις την Iταλίαν».

Έτσι αρχίζει το τελευταίο κεφάλαιο του μυθιστορήματος  Γυφτοπούλα  του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη, το οποίον τιτλοφορείται «O τελευταίος φθόγγος». Θυμίζουμε ότι η Γυφτοπούλα δημοσιεύθηκε σε συνέχειες στην εφημερίδα Ακρόπολις, που διηύθυνε ο Βλάσης Γαβριηλίδης από τις 21 Απριλίου μέχρι τις 11 Οκτωβρίου 1884, είναι το πρώτο έργο του που ο Σκιαθίτης υπέγραψε με το όνομά του ολόκληρο, το μεγαλύτερο σε έκταση έργο του , και άρχισε να το γράφει το 1883, σε μια εποχή ο πνευματικός περίγυρος κάπως διευρύνεται, το πανεπιστήμιο παραμένει μεν κεντρικός πόλος, αλλά παρατηρείται κινητικότητα στους πνευματικούς κύκλους.

Tο μυθιστόρημα του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη,  το οποίο θα συζητήσουμε εδώ,

Δεν ανήκω στη χωρία των ανθρώπων που έχουν παρακολουθήσει στενά την καλλιτεχνική πορεία του Πανούση. Δεν τον έχω ακούσει ποτέ ζωντανά και το πρώτο του βιβλίο (Πούστευε και μη ερεύνα), το διάβασα μόλις πριν τέσσερα χρόνια. Μου έκανε όμως καλή συντροφιά σε ένα καλοκαιρινό ατμοπλοϊκό ταξίδι.  

Έτσι φέτος που έπεσε στα χέρια μου η τελευταία εκδοτική του δουλειά: «Μagic Baf Ο τυφώνας Τζέφρυ», δεν είχα κανένα ενδοιασμό ότι θα περνούσα, διαβάζοντάς το, πάλι καλά. Όπερ και εγένετο.

Ο συγγραφέας δεν ανήκει σε καμιά γκρίζα περιοχή και δύσκολα περνά απαρατήρητος. Από τα πρώτα χρόνια της καλλιτεχνικής του πορείας φρόντισε να έρχεται σε σύγκρουση με ότι θεωρούσε εκείνος κατεστημένο, στραβό και ανάποδο. Μπορούμε να πούμε ότι η τροχιά του ούτε εύκολη ήταν, ούτε ανεμπόδιστη. Για τις μουσικές του ικανότητες, αν και κάθε άλλο παρά ειδήμων είμαι, εκφράζω την άποψη ότι η φωνή του κάνει πράγματα που λίγοι τραγουδιστές μπορούν, ενώ με το στίχο του και γραπτά του, βάδιζε συχνά και με μεγάλη ευκολία πάνω σε συγκρούσεις που θα άντεχαν ακόμα λιγότεροι.
Αυτά αντιλαμβάνομαι από την εξωτερική εικόνα και καλό θα είναι, να είναι έτσι και για αυτά που δεν ξέρουμε, που δεν βλέπουμε, δηλαδή, η καλλιτεχνική, σατυρική φιγούρα του να είναι καθ’ όλα γνήσια.

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι είναι ένας ευφυής και ταλαντούχος καλλιτέχνης. Παρατηρητικός, με άνεση στο λόγο, ενημερωμένος, συχνά υπερβολικός, ενίοτε και προκλητικός. Δεν υπάρχει αμφιβολία επίσης ότι ενοχλεί εκείνες τις ιδέες που δεν έχουν συνηθίσει να ενοχλούνται.

Εδώ τίθεται και το θέμα των ορίων της σάτιρας και προφανώς αυτοί που σατιρίζονται, υπερασπίζονται τον περιορισμό της, αντίθετα οι ακροατές που συχνά βρίσκονται στο απυρόβλητο υπερθεματίζουν.

Στο ίδιο μοτίβο λοιπόν κινείται και το τελευταίο του βιβλίο.