Δέκα χρόνια μετά... (25.01.2009) PDF Print E-mail
Όπου μετά από μια δεκαετία, τον Γενάρη του 2003, επανερχόμαστε στις εσχατιές της Ελλάδας, ακολουθώντας τα ίδια βήματα, αντικρίζοντας όμως άλλες εικόνες, και ερμηνεύοντας τα δεδομένα αρκετά διαφορετικά.

Στην χαραυγή της ιστορίας η δεκαετία είχε ελάχιστο ειδικό βάρος. Στις μέρες μας όμως, αυτό το χρονικό διάστημα μεταφράζεται σε θεμελιώδεις αλλαγές, σε σημαντικές ανατροπές. Όλα γνωρίζουν μοναδικές τιμές επιτάχυνσης, αλλοιώνοντας το τοπίο, τους ανθρώπους, ακόμα και το κλίμα.
Από αυτό το γενικότερο κανόνα δεν θα μπορούσε να ξεφύγει η Ελλάδα, ούτε σαν χώρα της Βαλκανικής, ούτε ως μέλος της Ε.Ε.
Το αν είναι καλύτερα ή όχι αποτελεί μια απλοϊκή και σχετικά αφελή ερώτηση, που μπορεί να δεχτεί πλήθος απαντήσεων.
Ιανουάριος με κάποιες μέρες που φιλοδοξούν αλλά δεν καταφέρνουν να γίνουν Αλκυονίδες, προσπαθώντας να βγούμε από την πρωτεύουσα. Η λεωφόρος Κύμης είναι κλειστή στα δεξιά μας με το περιπολικό κάθετα και το τροχονόμο να απαγορεύει τη ροή.
Έργα, παντού έργα. Έργα που έπρεπε να είχαν γίνει προ δεκαετιών, ή ακόμα χειρότερα, δεν θα έπρεπε να ήταν αναγκαία επειδή η κοινωνία, ο τόπος, η πρωτεύουσα, η οικονομία θα είχε δικαιότερες, πιο υγιείς, σταθερότερες, πιο ουμανιστικές βάσεις. Κυβερνήτης, νομοθέτης και κάθε στήριγμα της εξουσίας όμως είχαν άλλες προτεραιότητες και τώρα με το χρυσό άλλοθι της Ολυμπιάδας γίνονται επί τροχάδην. Έργα αμφιβόλου χρησιμότητας που δημιουργούν αναρίθμητες καθυστερήσεις, ανεξέλεγκτους εκνευρισμούς. Μια πρωτεύουσα υποφέρει για κάποια ιδέα που όχι μόνον δεν υπάρχει, αλλά στο βιασμένό της όνομα παιχνίδι παίζουν λαφυραγωγοί.

Το γελοίο της υπόθεσης είναι ότι έχεις και κάποιους που γκρινιάζουν για το «αθηνοκεντρικό πρόσωπο» των Ολυμπιακών αγώνων. Αυτά τουλάχιστον ήταν τα λόγια που ακούστηκαν σε πανελλαδική κάλυψη, στην αυτοκινητική εκπομπή του κρατικού καναλιού της ΕΤ3 από τον διασκεδαστή παρουσιαστή. Εκτός αν ήταν προχωρημένη ειρωνεία οπότε άξιος.
Λες και μας ερώτησαν; Λες και έγινε δημοψήφισμα αν και πώς τους θέλουμε. Λες και βγήκαν ποτέ να μας ενημερώσουν πόσο θα κοστίσουν. Λες και ακούστηκαν ποτέ άλλες φωνές και τελικά συμφωνήσαμε και απαντήσαμε στην πλειοψηφία μας καταφατικά και είμαστε εμείς, οι Αθηναίοι, οι πλέον ευνοημένοι από τους υπόλοιπους έλληνες.

Διότι η παραπάνω διαδικασία, της ενημέρωσης και της απόφασης της βάσης, θα ήταν η σωστή μέθοδος σε μια ουσιαστικά δημοκρατική χώρα που ξέρει να σέβεται τους θεσμούς, που αποφασίζει μόνη της, που δεν υποθηκεύει το μέλλον των παιδιών της, που διατηρεί την ελάχιστη υπερηφάνεια, την στοιχειώδη ανεξαρτησία. Διότι όλα τα υπόλοιπα, οι πανηγυρισμοί των υπευθύνων στους ελέγχους του κάθε Ρόγκ, τα παχιά λόγια, οι προσπάθειες ενεργοποίησης του Ρωμαίικου φιλότιμου, η πανάκριβη τηλεοπτική ελεημοσύνη για εθελοντές, οι διαφημιστικές των πολυεθνικών, των μεγάλων, των εθνικών και κάθε λογής χορηγών, δεν είναι παρά προσπάθεια συγκάλυψης ενός κολοσσιαίου οικονομικού παιχνιδιού που θα έχει μερικούς ωφελημένους και κατά πώς φαίνεται, δύο μόνον χαμένους. Την Ελλάδα και τους Έλληνες. Η πρώτη μαύρη τρύπα δημοσιοποιήθηκε 20 μήνες πριν τους αγώνες έχει διάμετρο 250 δισ. δραχμών (ή 750 εκ. ευρώ) κανείς δεν διεκδίκησε την πατρότητά της και φυσικά κανείς δεν δήλωσε υπεύθυνος. Ανακοινώθηκαν διάφορα για διαφάνεια, ελεγκτικές επιτροπές και τα τέτοια, ενώ η πρόεδρος συνέχισε απτόητη, αγέρωχη και ως συνήθως αλαζών με το μακιγιάζ της να γυαλίζει ενώπιον των φακών, των ανθρώπων και των Ελλήνων.

Κυριακή πρωί
...ανάμεσα σε αργίες και η Εθνική προς Κόρινθο με τόση κίνηση ώστε μια ώρα δεν αρκεί ως τα Μέγαρα. Όσος κόσμος και αν φύγει, όσα τετράτροχα και αν αναχωρήσουν από το λεκανοπέδιο πάλι πολλά θα παραμείνουν. Η κίνηση αραιώνει σταδιακά έως την πρωτεύουσα της Αρκαδίας, (τότε ήταν προσπελάσιμος ο δρόμος) της Λακωνίας και το Γύθειο. Η γη των Λακεδαιμονίων ασφυκτιά από το βάρος των χρυσών καρπών της, των πορτοκαλιών που γεμίζουν τα αναρίθμητα δένδρα.

Οι ραδιοφωνικοί σταθμοί έχουν σαν πρώτη είδηση το μείζον θέμα των εκβιασμών, του χρηματισμού, της διαφθοράς. Όπως αναφέρει όμως και ένα παλιό γνωμικό «Κάθε φορά που η ιστορία επαναλαμβάνεται η τιμή της ανεβαίνει...» δεν μπορεί, τέτοιες στιγμές, παρά να μην θυμηθεί κάποιος την ενέργεια του Παυσανία του Σπαρτιάτη βασιλέα νικητή της μάχης των Πλαταιών. Μετά το πέρας της μάχης, λοιπόν, πήγε στη Θήβα με σκοπό να συλλάβει όλους τους μηδίσαντες άρχοντές της και ιδίως τον Τημιγενίδη και τον Αττάγινο. Οι Θηβαίοι (που στις Πλαταιές παρατάχθηκαν δίπλα στον Πέρση εισβολέα πολεμώντας ενάντια στις ενωμένες Ελληνικές δυνάμεις) αρνήθηκαν κατ’ αρχήν να τους παραδώσουν αναγκάζοντας τους Έλληνες να πολιορκήσουν την πόλη. Την 20η μέρα οι Θηβαίοι προσπάθησαν να χρηματίσουν τον Παυσανία. Ο Σπαρτιάτης αρνήθηκε, και προκειμένου να αποφύγουν τα χειρότερα οι Θηβαίοι, παράδωσαν τους άρχοντες, πλην του Αττάγινου που βρήκε τρόπο και διέφυγε. Ο Παυσανίας οδήγησε τους αιχμαλώτους στην Κόρινθο όπου και τους εκτέλεσε άνευ δίκης φοβούμενος ότι με τη οικονομική ισχύ που διέθεταν, θα πετύχαιναν δωροδοκώντας να αποφύγουν τις συνέπειες των πράξεών τους. Δωσιλογισμός, χρηματισμός, διαφθορά εξ’ απαλών (ελληνικών) ονύχων ακόμα και την εποχή της μεγάλης ανδρείας, για να μην πιστεύουμε ότι μόνον οι σύγχρονοι υποφέρουν από τέτοια συμπτώματα.
Μέσα σε αραιή συννεφιά φεύγει το τελευταίο φως της μέρας χαϊδεύοντας την άγρια πέτρινη φύση οδηγώντας προς την Μάνη. Όπως και τότε, το δείπνο στο Πόρτο Κάγιο το νοτιότερο οικισμό της Ηπειρωτικής Ελλάδας θα κλείσει την πρώτη μέρα, ήρεμα με ελάχιστη ανθρώπινη παρουσία, με μοναδική παραφωνία τα νυκτερινά δελτία που σφυροκόπησαν την διάθεσή μας από το δέκτη του λιτού ποσοτικά άλλα άριστου ποιοτικά (τουλάχιστον αυτή την εποχή) «Ακρωτηρίου».

Δευτέρα
Με τσουχτερό κρύο, ισχυρούς άνεμους και νεφελώδη ουρανό ξεκίνησε η επόμενη μέρα. Ξεκίνησε και με γκρίνια, ένδειξη της παραξενιάς μας ίσως (ου γαρ έρχεται μόνον), αφού η νύχτα είχε κρύψει κάποιες μεταβολές. Οι παραδοσιακοί πύργοι της Βάθειας δείχνουν να έχουν υποκύψει στις εντολές μιας ευρύτερης τουριστικής εκμετάλλευσης. Πλήθος από εναέρια καλώδια, αταίριαστες προσθήκες, ένα είδος ατημελησίας ή μήπως εγκατάλειψης; Από την Μεσσηνιακή Μάνη, μέσω της γραφικής διαδρομής, στην Καλαμάτα που σφύζει από ζωή, στο Καλό νερό και μέσω του παραλιακού δρόμου που περιτρέχει τον Κυπαρισαϊκό κόλπο στην Ολυμπία.

Χειμερινή λιακάδα, άπνοια, γλυκό μεσημεριανό φως, καλή θερμοκρασία. Θαυμάσια ευκαιρία για ένα περίπατο στο φυσικό χώρο των πραγματικών Ολυμπιακών αγώνων. Όχι αυτών των φαρμάκων και των τηλεοπτικών δικαιωμάτων. Εκεί στην εύφορη κοιλάδα της Ηλείας γεννήθηκε, ανδρώθηκε και έσβησε η ιδέα του αληθινού Ολυμπισμού. Εκεί, όπου, για δώδεκα αιώνες έζησε το μεγάλο, το ωραίο, το αληθινό. Ομάδες αλλοδαπών τουριστών περιφέρονται ακούγοντας με προσοχή τα λόγια του ξεναγού τους. Κάποιοι άλλοι με αθλητική περιβολή βρίσκονται στο στάδιο και τρέχουν την κλασσική απόσταση σαν ένα είδος τάματος ή παιδικής επιθυμίας.

Όπως αναφέρει και το δίγλωσσο κατατοπιστικό φυλλάδιο που διανέμεται εκεί από το ταμείο αρχαιολογικών πόρων, ο αρχαίος ιερός χώρος της Ολυμπίας, η Άλτις, δεν ήταν μόνον αθλητικό κέντρο αλλά λειτούργησε και ως μεγάλο θρησκευτικό και πνευματικό κέντρο, πόλος έλξης του ελληνισμού, δεσμός της Ελλάδας και των αποικιών της Μεσογείου και του Εύξεινου Πόντου.

Από όλη αυτή την σπουδαία παράδοση, τον κότινο από την καλλιστέφανο ελαία, την ιερή εκεχειρία τίποτα δεν έχει περάσει στην εποχή μας, έτσι οι σύγχρονοι αγώνες ακολούθησαν νομοτελειακά την πορεία των πραγμάτων και ειδικά μετά τούς Ολυμπιακούς του ’64 στο Τόκυο, μετατράπηκαν σε μια κολοσσιαία επιχείρηση με ασύλληπτους τζίρους, «αθάνατους» που τα «πιάνουν», σε έναν τεράστιο μηχανισμό με αδιανόητη αδράνεια. Από ιστορικής άποψης με τους αγώνες στο υψίπεδο του Μεξικό τον Οκτώβριο του ΄68 η υπόθεση πάει αλλού. Τριακόσιοι νεκροί μετρήθηκαν δέκα μέρες πριν την έναρξη σε μια χώρα που έβραζε από οργή. Άρματα μάχης, τεθωρακισμένα οχήματα και εφορμήσεις στρατιωτών εφ’ όπλου λόγχη εναντίον αόπλων φοιτητών. Η πλατεία των τριών πολιτισμών κυριολεκτικά κολυμπά στο αίμα αλλά ο πρόεδρος της Ολυμπιακής επιτροπής, Εϊβερι Μπράντεϊτζ δεν διστάζει να δηλώσει: «Τίποτα δεν θα εμποδίσει την 12η Οκτωβρίου, την ειρηνικήν είσοδον της ολυμπιακής φλογός εις το στάδιον και την διεξαγωγήν των αγώνων που θα επακολουθήσουν». Ο επιτάφιος θα έρθει την τέταρτη μέρα των αγώνων. Οι νέγροι Αμερικανοί Τόμι Σμιθ και Τζων Κάρλος (1ος & 3ος στα 200μ.) ανεβαίνουν στο πόντιουμ ξυπόλυτοι με μαύρο γάντι και τεντωμένη τη σφιγμένη γροθιά τους προς τους ουρανούς. Ελάχιστη διαμαρτυρία για την φλεγόμενη Αμερική των φυλετικών διαφορών που έχει φθάσει στα πρόθυρα του εμφυλίου πολέμου μετά τη δολοφονία του Μ.Λ.Κίνκγ.

Στο ολυμπιακό χωρίο του Μονάχου, την επόμενη τετραετία, 11 Ισραηλινοί μέλη της αποστολής χάνουν τη ζωή τους καθώς η απόγνωση των διαφορών της μέσης Ανατολής χτυπά την πόρτα των αγώνων, ενώ στο Μόντρεαλ το ’76 ο προϋπολογισμός των 310 εκ. $, απογειώνεται φθάνοντας τα 1.400 και 20 Αφρικανικά κράτη κάνουν πράξη για πρώτη φορά το ομαδικό μποϋκοτάζ διαμαρτυρόμενα για τη συμμετοχή της Ν. Ζηλανδίας, η οποία είχε αποστείλει την εθνική ομάδα ράγκπυ στο ρατσιστικό καθεστώς της Ν. Αφρικής.
Από τους Ολυμπιακούς της Μόσχας (χωρίς τους Αμερικανούς) και του Λος Άντζελες (χωρίς τους Σοβιετικούς) γίνεται σαφές ότι το η ιδέα έχει καταρρεύσει. Οι Ολυμπιακοί θα υπάρχουν πλέον διότι είναι άλλο ένα πεδίο πολιτικού και οικονομικού ανταγωνισμού. Υπάρχουν διότι είναι μια πρώτης τάξεως ευκαιρία να πειραματισθούν οι φαρμακευτικές, να πουλήσουν οι αθλητικές και να γεμίσουν οι τηλεοπτικοί δέκτες με εικόνες.

Προχωρημένο απόγευμα πια διασχίσαμε την νέα περιμετρική οδό των Πατρών, περάσαμε από την Πελοπόννησο στη Στερεά, αντικρίζοντας την πρόοδο του μεγαλύτερου τεχνικού έργου της Ευρώπης, όπως διατείνονται οι κρατούντες για τη ζεύξη Ρίου Αντίρριου. Με όλο το σεβασμό βέβαια απέναντι στους οραματιστές αυτού του σύγχρονου θαύματος το πρόβλημα στο συγκεκριμένο έργο, είναι ότι, το άθλιο (λόγω μεγάλης κινήσεως πια) κομμάτι Αντίρριο - Αμφιλοχία παραμένει και μαζί του τα προβλήματα. Ένας κοινός νους, θα πρότεινε ο προϋπολογισμός που υπήρχε για τη σύζευξη να διατεθεί για την κατασκευή του αυτοκινητόδρομου της δυτικής Ελλάδας ή τουλάχιστον ενός τμήματός του, τουλάχιστον μέχρι το Αγρίνιο, όπου θα αποσυμφόριζε σε μεγάλο βαθμό το κυκλοφοριακό της περιοχής και θα μείωνε τα αντίστοιχα τροχαία. Ασφαλώς δεν θα ήταν τόσο εντυπωσιακό έργο αλλά θα ήταν πιο χρήσιμο και σε συνδυασμό με την Εγνατία (όποτε ολοκληρωθεί) την Αθηνών -Πατρών και την Αθηνών - Θεσσαλονίκης θα δημιουργούσε ένα καρέ καλύπτοντας με ένα άρτιο εθνικό δίκτυο το μεγαλύτερο μέρος των αναγκών. Τέλος όμως. Άλλοι αποφάσισαν, άλλοι κατασκευάζουν.
Αρκετή κίνηση έως την Αμφιλοχία, μεγάλο πλήθος φορτηγών, και το σκοτάδι μας βρίσκει λίγο πριν το Άκτιο όπου δεσπόζει η υποθαλάσσια σήραγγα με εντυπωσιακό φωτισμό. Άλλο ένα μεγάλο, επιβλητικό τεχνικό έργο, που ασφαλώς θα εξυπηρέτησε τις ανάγκες των κατοίκων της περιοχής, αν και οι διελεύσεις των αυτοκινήτων, την ώρα και την μέρα που μέρα που βρεθήκαμε εκεί δεν ήταν παραπάνω (ανά ρεύμα) από ένα όχημα στο λεπτό.

Άλλα γεγονότα και σκέψεις
Μερικά γεγονότα λειτουργούν σαν κλειδί. Ξεκλειδώνουν ιδέες που υπάρχουν μέσα σου και περιμένουν την κατάλληλη να στιγμή να αναδυθούν. Κάτι τέτοιο συνέβη λίγο πριν μπούμε στα Ιωάννινα εκείνο το βράδυ.
Το πλήθος των νεκρών και των τραυματιών των τροχαίων δυστυχημάτων είναι κάτι που κανείς, αρμόδιος ή αναρμόδιος μπορεί να παρακάμψει. Κατόπιν έρχονται και τα αιμοσταγή πρωτοσέλιδα, ακολουθούν και τα φρικαλέα ρεπορτάζ με τις αδιάκριτες κάμερες που ασφαλώς υπερασπίζονται την ελευθερία της διακίνησης των ειδήσεων και καθόλου δεν υποκύπτουν στον ευτελή ανταγωνισμό της τηλεθέασης και οι νόμοι έχουν θεσπισθεί. Ποιος θα εναντιωθεί στις προσπάθειες των τροχαίων για πληρέστερη αστυνόμευση; ποιος θα εκφράσει άλλη άποψη μετά τα καθημερινά λουτρά αίματος;

Επί της ουσίας βεβαίως σπανίως ομιλούμε. Ποια είναι η ουσία; O σεβασμός. Είναι η κατ’ εξοχήν έκφραση πολιτισμού και παιδείας και ότι αυτό ακριβώς απουσιάζει από τον σύγχρονο έλληνα οδηγό. Μπορεί πια να καταναλώνουμε αφειδώς αυτοκίνητα (που χρωστάμε), επικοινωνίες, διασκεδάσεις, καύσιμα, διακοπές με δάνεια, τηλεπαιχνίδια, μπορεί να απολαμβάνουμε ένα πρωτόγνωρο καταναλωτικό επίπεδο ζωής αλλά πολιτιστικά υποφέρουμε. Η αστυνόμευση, τα βαριά πρόστιμα, τα αλκοτέστ, οι εισαγγελείς, τα points, δεν είναι παρά μέτρα καταστολής, παρά απόπειρες κρατικής επιβολής της εξουσίας σε ένα παιχνίδι χαμένο και πάνω απ’ όλα βέβαια, είναι εισπρακτικός μηχανισμός.

Όλα τα προηγούμενα θα ήταν από άχρηστα έως ιστορία αν ο κάθε χειριστής τροχοφόρου σεβόταν τη ησυχία, την αρτιμέλεια, τη ζωή, την ύπαρξη του άλλου. Αν δεν παραβίαζε κόκκινα και στοπ, αν δεν πήγαινε ανάποδα στους μονόδρομους, αν δεν οδηγούσε «πίτα», αν δεν παρκάριζε πάνω στην πόρτα του γείτονα (Η δικαιολογία: «δεν βρήκα θέση» τις περισσότερες φορές είναι καραμέλα. Στο «Σείριο» π.χ. που έχει μονίμως δεκάδες ελεύθερες θέσεις πάρκινγκ ο χαρισματικός ή ακόμα χειρότερα ο αδιάφορος Έλλην θα παρκάρει στο δρόμο δίπλα από την είσοδο) αν λοιπόν υπήρχε μια παιδεία που θα υπαγόρευε την αντίστοιχη συμπεριφορά δεν θα χρειαζόταν καταστολή, δεν θα δίναμε το δικαίωμα στα κανάλια να μεταχειρίζονται την είδηση σα σφουγγαρόπανο δεν θα αντιμετωπίζαμε τους τροχαίους ως αντιπάλους.
Τρίτη
Ο καιρός είναι κλειστός, ο ουρανός φορτωμένος με γκρίζα σύννεφα που δεν αργούν να ξεφορτώσουν το βαρύ φορτίο τους. Η βροχή στα πεδινά, το χιονόβροχο στα ορεινότερα θα μας συντροφεύει για τις επόμενες σχεδόν 12 ώρες. Άλλοτε διακριτικά και άλλοτε καταιγιστικά το υγρό στοιχείο θα κυριαρχήσει όλη την μέρα σε ευρύ γεωγραφικό πλάτος και μήκος
Στην Κακαβιά ο συνοριακός σταθμός στην βορειοδυτική πύλη της Ελλάδας δεν έχει καμιά σχέση με αυτό που είχαμε τότε συναντήσει. Στην θέση του παραπήγματος που υπήρχε, έχει ανεγερθεί ένα οικοδόμημα εκατοντάδων τετραγωνικών με ακόμα μεγαλύτερους στεγασμένους χώρους υποστήριξης όπου έχουν έδρα οι τελωνιακές υπηρεσίες και οι αστυνομικές αρχές. Ο μεγάλος αριθμός των Αλβανών που νόμιμα έρχονται και φεύγουν έκαναν αναγκαίες τις νέες εγκαταστάσεις. Λίγο παραπάνω το ελληνικό στρατιωτικό συνοριακό φυλάκιο παραμένει ως είχε, επανδρωμένο με τη φρουρά του, αλλά από την άλλη μεριά των συνόρων η Αλβανική φρουρά είναι πια απούσα και το φυλάκιο, ένα ενδιαφέρον αρχιτεκτονικά κτίσμα, στο χρώμα της ξεπλυμένης ώχρας, έρημο και εγκαταλελειμμένο αφού στην ουσία Αλβανικές ένοπλες δυνάμεις δεν υπάρχουν.

Στο Ελληνικό έδαφος αισθητή κάνει την παρουσία του το νέο σώμα των συνοριακών φρουρών (Border police) το οποίο σε διάφορα φυλάκια και συνεχείς περιπολίες έχει επιφορτισθεί με το δύσκολο έργο να αποτρέπει όσους επιθυμούν να περάσουν παράνομα αλλά και να συλλαμβάνει όσους το πραγματοποιούν. Αποστολή δύσκολη και επικίνδυνη από τη φύση της αφού απέναντι σε αυτούς τους ένστολους δεν βρίσκεται ότι καλύτερο. Η σοφή ρήση «Δεν υπάρχει άρπαγας σαν την απελπισία» ισχύει, αλλά στην περίπτωσή της αστυνομίας των συνόρων ο οίκτος δεν μπορεί να έχει τον πρώτο λόγο. Μέσα σε δυσμενείς καιρικές συνθήκες τους αφήνουμε στο φυλάκιο τους.
Ο Αώος και ο Σαραντάπορος δείχνουν το άγριο πρόσωπό τους με τη στάθμη ανεβασμένη και το νερό στο χρώμα της λάσπης. Η ορατότητα είναι τόσο περιορισμένη ώστε η κλασσική σιδερένια γέφυρα του Αώου δεν διακρίνεται από το δρόμο, ενώ στο πανέμορφο κομμάτι Επταχώρι - Πεντάλοφος η χιονόπτωση ήταν πυκνή και το χιόνι κάλυπτε τις άκρες του δρόμου.

Πυκνή χιονόπτωση και στο ορεινό πέρασμα της Ζωοδόχου Πηγής, ενώ η Βέροια μας υποδέχεται βρεγμένη, όπως και όλο το κομμάτι έως τον περιφερειακό της Θεσσαλονίκης όπου μας βρίσκει το σκοτάδι.
Η απόλυτη οδική δοκιμασία μας περιμένει έως την Ασπροβάλτα. Στενός βρεγμένος, ολισθηρός, σκοτεινός δρόμος, υπερβολική κίνηση, υπεράριθμα βαρέα οχήματα, βροχή, κάκιστη ορατότητα. Συνθήκες που κουράζουν και με πολύ υψηλό δείκτη κινδύνου αν υποτεθεί ότι βιάζεσαι. Παρηγοριά; Τα τελευταία χιλιόμετρα πριν την Καβάλα όπου το νέο τμήμα με τις σήραγγες, τις δυο λωρίδες ανά φορά και το στηθαίο στη μέση. Απειλή; Ότι στο γυρισμό μας περιμένει η ίδια δοκιμασία.
Έπειτα από 12 σχεδόν ώρες συνεχούς βροχόπτωσης, 10 ώρες οδήγησης και 600 χιλιόμετρα στην ενδοχώρα η παραλιακή Καβάλα όπου τα έντονα καιρικά φαινόμενα υποχωρούν αποτελεί το καλύτερο καταφύγιο εκείνο το απόβραδο.

Τετάρτη
Ήλιος λαμπρός ανατέλλει προσπαθώντας, εις μάτην, να στεγνώσει τη νοτισμένη γη. Συνεχίζουμε την περιπλάνηση προς τα ανατολικά.
Στο Πόρτο Κάγιο οι τελευταίοι νοτιάδες έχουν συσσωρεύσει πλήθος από σκουπίδια στην ιδιαιτέρως ενδιαφέρουσα, οικολογικά, παραλία με τα κωνοφόρα.
Ενδιαφέρουσα όμως, εξακολουθεί να είναι η Κομοτηνή. Μια πολιτεία, ολότελα διαφορετική, με αλλότριες εικόνες στα μάτια του Αθηναίου. Το Μουσουλμανικό στοιχείο παραμένει έντονο. Ίσως εντονότερο. Οι Έλληνες πολίτες, Μουσουλμάνοι στο θρήσκευμα, ξεχωρίζουν άμεσα από τον τρόπο ένδυσης, από τη γλώσσα. Οι γυναίκες σχεδόν στο σύνολό τους φέρουν την παραδοσιακή μαντήλα. Υπάρχουν σημεία της πόλης που θαρρείς ότι ο χρόνος έχει σταματήσει 30 χρόνια πριν. Η αγορά στα χαμηλά, παλιά κτίσματα, όπου οι περισσότερες μικροεπιχειρήσεις τους ανήκουν, σε γυρνά στο τέλος της δεκαετίας του ’60 με χρώματα, υλικά, έπιπλα να σε οδηγούν σε αυτό το χρονικό ταξίδι.

Πινελιά στον πίνακα εποχής, τα φτωχικά κουρεία με το ανάλογο διάκοσμο σε αποχρώσεις του γαλανού και ο παππούς με τη λευκή ρόμπα στο τρίροδο καροτσάκι που πουλά σάμαλη. Αν μάλιστα, κάποια Κυριακή απόβραδο, ο ουρανός είναι βαρύς, οι δρόμοι βρεγμένοι, και άδειοι, μια μελαγχολία συμπάθειας ανατέλλει μέσα σου παίρνοντας ανεξέλεγκτες σχεδόν διαστάσεις. Πέρα από τη συναισθηματική προσέγγιση όμως, οι πρακτικές απορίες για την συμπεριφορά αυτών των ανθρώπων σε περίπτωση κρίσης παραμένουν ανοικτές, όπως και η πίκρα για την εκ διαμέτρου αντίθετη τύχη που είχαν οι ελληνικοί πληθυσμοί στην πέρα από τον Έβρο γείτονα χώρα. Η λέξη πίκρα δεν είναι τυχαία επιλεγμένη, αφού οποιαδήποτε άλλη θα οδηγούσε ή στη λήθη ή σε ακόμα πιο επικίνδυνες λυτρωτικές και συχνά αποπροσανατολιστικές κορώνες.

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι αυτές τις ανησυχίες της Ελλάδας δεν μπορεί κανείς ευρωπαίος να συναισθανθεί για τον πολύ απλό ότι κανένας εταίρος δεν έχει υποφέρει τόσο πολύ επί τόσω μακρώ. Καμιά ευρωπαϊκή χώρα δεν γνώρισε τον τελευταίο αιώνα τόσους τοπικούς, βαλκανικούς, παγκόσμιους, εμφύλιους πόλεμους, εθνικούς διχασμούς, κατοχές, πραξικοπήματα, πολιτειακές μεταβολές, τόση βία, τόσες ανατροπές, τόσες παρεμβάσεις. Για να μην κάνουμε λόγο για το ιστορικό βάθος και το πλούτο των εμπειριών των προηγούμενων αιώνων ή χιλιετιών του τόπου μας.
Με αυτές τις σκέψεις και άλλες παρόμοιες κύλησαν τα χιλιόμετρα πάνω στον καινούργιο αυτοκινητόδρομο μέχρι το Διδυμότειχο όπου φθάσαμε το μεσημέρι κάτω από μια περίεργη νέφωση.

Στην 16η Ε.Μ.Α,.
Η επίσκεψη ξεκίνησε από τη λέσχη αξιωματικών φρουράς Διδυμοτείχου, όπου μας υποδέχτηκαν ο διοικητής της 16ης επιλαρχίας μέσων αρμάτων αντισυνταγματάρχης Νικ. Γρυλλάκης και οι ίλαρχοι Κων. Προκίδης, Θεοχ. Θωμαίδης. Από τις πρώτες ανταλλαγές απόψεων πού έγιναν ομολογουμένως διακριτικά στην αρχή και στη συνέχεια κατά τη διάρκεια του γεύματος πιο άνετα, γινόταν σαφές ότι σημαντικές αλλαγές έχουν συμβεί τόσο στη φιλοσοφία του στρατεύματος, όσο και στις τοποθετήσεις των στελεχών τους.

Τι σημαίνει αυτό; Κατ’ αρχήν ότι επικρατεί ένα άνευ προηγουμένου ενδιαφέρον για τους έφεδρους. Η τακτική του πηξίματος, του λιωσίματος, του σπασίματος εν γένει του έφεδρου και ειδικά του νέου δείχνει πια ξεπερασμένη. Όχι ότι κάπου και κάπως δεν θα συμβαίνει. Η προσέγγιση όμως είναι σαφώς πιο ανθρώπινη, έχει στόχο το φιλότιμο την ομαδικότερη λειτουργία και την «επαγγελματική» αντιμετώπιση. Οι διοικητές ενδιαφέρονται περισσότερο για τους στρατιώτες τους και αυτό δεν είναι πλαστό ή υστερόβουλο, είναι μια ανάγκη που προέκυψε μέσα από τις συνθήκες της ζωής. Προφανώς κανείς διοικητής δεν επιθυμεί κάποιο ατύχημα ή «ατύχημα» στην μονάδα του, αφού δεν είναι ούτε εύκολο να κουκουλωθεί, ούτε η όποια σκληρότητα αποτελεί πια ένδειξη περί του αξιόμαχου της μονάδας. Ο στρατός παραμένει στρατός βέβαια και η αποστολή του παραμένει η ίδια, ειδικά στην Ελλάδα που καμιά Ε.Ε. δεν μπορεί ακόμα να εγγυηθεί οτιδήποτε, οπότε οι ένοπλες δυνάμεις de facto δεν μπορούν να γυρίσουν σε προσκοπισμό. Ειδικότερα μάλιστα για τους μαυροσκούφηδες που αποτελούν έναν από τούς πιο κρίσιμους νευρώνες στο κορμί της εθνικής άμυνας.

Τα άρματα μάχης και τα πληρώματα τους, έχουν βάλει το στίγμα τους στην παγκόσμια ιστορία με τρόπο δραματικό και ως όπλο συνεχίζει να αποτελεί ουσιαστικό παράγοντα για την έκβαση μιας σύγκρουσης. Τόσο σε επίπεδο εξοπλισμού όσο και σε επίπεδο εκπαίδευσης, οι αρματιστές δεν έχουν πολλές επιλογές. Πειθαρχία και σκληρή δουλειά, πράγματα που φαίνονται αμέσως σε κάθε στρατόπεδο. Έτσι είναι και στην 16η Ε.Μ.Α. Μπορεί τα Μ60 Α3 να είναι κατά μία δεκαετία γερασμένα αλλά άριστα συντηρημένα και με προσωπικό άρτια εκπαιδευμένο είναι έτοιμα να υπερασπίσουν τους τομείς ευθύνης τους.
Οι συνθήκες επίσης, για τους εφέδρους έχουν βελτιωθεί, με κεντρική θέρμανση στους θαλάμους, πιο φροντισμένα εστιατόρια, καλύτερη διατροφή και απαραιτήτως ανά δίμηνο άδεια προκειμένου ο έφεδρος να γυρίσει σπίτι του και στα αγαπημένα του πρόσωπα για μια περίπου εβδομάδα.
Όλα τα παραπάνω διαπιστώθηκαν ιδίαις εμπειρίαις αφού ζήσαμε για 24 ώρες μέσα στο στρατόπεδο. Ντυθήκαμε με τη στολή αγγαρείας, (παραλλαγή παρακαλώ με εξελιγμένα ελληνικά άρβυλα) φάγαμε, συζητήσαμε με τα Ελληνόπουλα που υπηρετούν εκεί και κοιμηθήκαμε ανάμεσά τους στο θάλαμο της ύλης διοίκησης.

Ξαπλωμένος στο σιδερένιο κρεβάτι, περασμένα μεσάνυκτα, επεξεργαζόμουν για μια ακόμα φορά θύμισες, εικόνες και σκέψεις. Άκουγα τους ψιθύρους από τους έφεδρους, τα SMS μηνύματα που έφταναν βροχηδόν από αγάπες μακρινές, τα μπινελίκια στο θαλαμοφύλακα όταν τους ξυπνούσε για τα «γερμανικά», τα πνιχτά γέλια από κάτι αστείο, τα γλυκόλογα της καληνύχτας, μέσω κινητού στο κορίτσι που περιμένει. Κοιμόμουν, ξύπναγα, ακροβατούσα ανάμεσα στο πραγματικό και στο όνειρο, ανάμεσα στο τώρα και στην εποχή της νιότης. «εγώ και ο χρόνος ενάντια σε οποιοδήποτε» παραμίλησα και μύριζα. Η ίδια μυρουδιά. Ελληνικός στρατός. Θητεία. Το τελευταίο διάλειμμα στη ζωή του αρσενικού. Η τελευταία περίοδος που τα προβλήματά σου είναι λυμένα, άλλο αν εκείνη την περίοδο νομίζεις πως σηκώνεις το βάρος όλου του κόσμου.

Πέμπτη
Εγερτήριο, τακτοποίηση δημόσιου υλικού, (αεροδρόμιο τα σκεπάσματα στο κρεβάτι) ρόφημα κανονικά, λουφάραμε όμως ...αναφορά και ετοιμαζόμαστε για την αναχώρηση προς το χώρο ασκήσεων. Οι χειμερινοί μήνες είναι διπλά δύσκολοι αφού αντίπαλος των εκπαιδευομένων προβάλει και ο καιρός, ειδικά φέτος που οι πολλές βροχοπτώσεις έχουν μεταβάλει τους αγρούς σε λασποτόπια. Τα τετρακίνητα σειράς G Mercedes δυσκολεύονται στο εφιαλτικά λασπωμένο τοπίο αλλά ο Σαλονικιός έφεδρος χειριστής τους αποδεικνύεται γάτος με γρήγορες, γλυκές, σωστές κινήσεις και άριστη αίσθηση. Δίπλα ο διοικητής του, σίγουρος για τις ικανότητές του οδηγού του, και πίσω αντικριστά από τους σταθμούς ασυρμάτων εμείς. Μέσα σε πραγματικά αντίξοες συνθήκες παρακολουθήσαμε την προσπέλαση υδάτινου κωλύματος τόσο με τα παλιά αλλά πάντα στην επικαιρότητα Μ113 όσο και με τα Μ60 – Α3.

Αργότερα και ενώ ένα παγωμένο ψιλόβροχο λασπώνει ακόμα περισσότερο τη γη, θαμπώνοντας τους φακούς των φωτογραφικών μηχανών, παρακολουθούμε μηχανοδήγηση των αρμάτων σε ανοικτό έδαφος.
Τα Μ 60 Α3 μπορεί τυπικά να ανήκουν στα μέσα άρματα αλλά αν τα αντικρίσεις, ακούγοντας τους 750 ίππους από τα 29.000 κ.εκ του αερόψυκτου υπερτροφοδοτούμενου πετρελαιοκινητήρα τους αντιλαμβάνεσαι τι τρομακτικό όπλο είναι ειδικά αν στο κήτος τους βρίσκονται καλοεκπαιδευμένα πληρώματα.

Μιλώντας όμως για εκπαίδευση πρέπει να επισημάνουμε, πως όλο το προσωπικό έχει πια την δυνατότητα να εκπαιδεύεται πέρα από τις ασκήσεις στα παιδία βολής με πραγματικά πυρά και σε προσομειωτή βολών με ασύγκριτα χαμηλότερο κόστος και συχνότερα.

Γυρνώντας στο στρατόπεδο αργά το μεσημέρι, καθισμένοι στο πίσω «διοικητικό» G, θυμάμαι την ήρεμη, χιουμοριστική, πατρική σχεδόν παρατήρηση του αντισυνταγματάρχη διοικητή προς τον ίλαρχο του. «Παρασκευά τζάκετ δεν έχεις; Κολοκοτρώνης το παίζεις;» Ο ίλαρχος συντόνιζε τις ενέργειες βρεγμένος αλλά απτόητος μόνο με το χιτώνιο στην παγωμένη ατμόσφαιρα. Ο προϊστάμενος γνωρίζει άριστα βέβαια πως οι υποδιοικητές του αν χρειαστεί μπορούν, να κοιμούνται να τρώνε μέρα παρά μέρα, μπορούν να αντέξουν το κρύο, τον καύσωνα και σε κάθε περίπτωση μπορούν να εμπνεύσουν τον έφεδρο να κάνει αυτό που χρειάζεται. Τι μαυροσκούφηδες θα ήταν διαφορετικά; Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι θα αδιαφορούσε όταν αντίκρισε τον ίλαρχό του χωρίς τζάκετ στη βαρυχειμωνιά. Ατυχώς, ή ευτυχώς οι αποτελεσματικοί στρατοί βασίζονται στην πειθαρχία. Οι τεθωρακισμένοι στο δείχνουν κάθε στιγμή. Αδιανόητο π.χ. να μπει και να βγει ίλαρχος στο γραφείο του διοικητή και να μην χτυπήσει μια βαρβάτη προσοχή. Η πειθαρχία είναι άλλη μια έκφραση πίστης απέναντι στον ανώτερο ότι τη στιγμή της κρίσης γνωρίζει να σε οδηγήσει, να σε προστατέψει, να σε εμπνεύσει με τον καλύτερο δυνατό τρόπο όπου και όταν χρειαστεί.
Η στρατιωτική μέρα θα κλείσει με μια επίσκεψη στον όρχο όπου κάποια ερπυστριοφόρα περισυλλογής αρμάτων βρίσκονται με τα μηχανικά τους σπλάχνα ανοικτά δεχόμενα τις εξειδικευμένες υπηρεσίες των τεχνικών. Αφήνουμε πίσω μας την 16η Ε.Μ.Α. αρνούμενοι ευγενικά την πρόσκληση για γεύμα στη λέσχη αφού είναι σχεδόν τρεις, μας περιμένουν περισσότερα από 1000 χιλιόμετρα και ο δρόμος είναι (τι πρωτότυπο) βρεγμένος.

Κάπου λίγο μετά τη Λάρισα σκέφτηκα τι καλά που θα ήταν να είχαμε (όπως τότε) ένα δυνατό κουπέ να επιστρέφαμε «αεροπορικώς», να συμπιέζαμε τις αποστάσεις ή μήπως τον χρόνο; Αντίδοτο στο «δηλητήριο» αυτών των αιρετικών σκέψεων αποτέλεσε το Πήλιο. Μια νύχτα στην Πορταριά ήταν σαφώς καλύτερη λύση από την αγχωτική μονοκόμματη επιστροφή. Εκεί με θέα τον Παγασητικό μπήκαν σε κάποια σειρά όλα τα συμβάντα και δώσαμε μια υπόσχεση. Αν υπάρχουμε, αν είμαστε καλά να επαναλάβουμε. Το 13, ποιός ξέρει με τι όχημα...

Δημοσιεύτηκε στο περιοδικό car& driver τ.161 Απρίλιος 2003
για άλλα δέκα χρόνια μετά εδώ: Η Ωραία Ελλάς (μέρος πρώτο) - 26 Απριλίου 2013
και εδώ:Η Ωραία Ελλάς (μέρος δεύτερο) - 30 Απριλίου 2013