Η Σάμος στα χρόνια του (νέου) Προσφυγικού - (Πέμπτη 7 Ιουλίου 2016) PDF Print E-mail

Πέρσι ήταν η Λήμνος. Όχι τυχαία επιλογή. Κι ήταν κάτι σαν αποκάλυψη. Φέτος η Σάμος. Επίσης όχι τυχαία επιλογή. Επίσης κάτι σαν αποκάλυψη.

Πυθαγόρειο

Στη δίνη της ύφεσης και του Προσφυγικού προβλήματος, μερικές σκέψεις και κάποιες ιστορίες από το νησί του ανατολικού αρχιπελάγους, που δεν γεννήθηκαν ερήμην, ούτε αδίκως.

...περί Αρίσταρχου

Λες Σάννον & Αρίσταρχος Φουντουκίδης

Για να πω την αλήθεια (και γιατί να την κρύψωμεν άλλωστε;) ο πρώτος Αρίσταρχος που «γνώρισα», ήταν ο Φουντουκίδης. Εμβληματικό σέντερ μπακ στον πρωταθλητή Π.Α.Ο.Κ.  της δεκαετίας του ’70. Οικοδόμος στο επάγγελμα, με το προσωνύμιο «τοίχος».

Το '68 που πήρε μετεγγραφή ο Φουντουκίδης από τον Απόλλωνα Καλαμαριάς, στον Δικέφαλο, το «ποδοσφαιριστής», δεν ήταν επάγγελμα. Ήταν ιδιότητα. Κι ο Αρίσταρχος, από τον Άγιο Παντελεήμονα του Κιλκίς την τίμησε με το παραπάνω.

Τον άλλον τον Αρίσταρχο, τον μαθηματικό, τον Σάμιο, τον «γνώρισα» πολύ κατόπιν. Όχι και τόσο άδικα, αφού η ανθρωπότητα χρειάστηκε 20 αιώνες για να τον αναγνωρίσει. Κι αν δεν ερχόταν, από το Τορν της Πρωσίας, ο Νικόλαος Κοπέρνικος μάλλον θα καθυστερούσε περισσότερο.

Τέλος πάντων, φθάνοντας στη Σάμο αεροπορικώς 15 χρόνια μετά την πρώτη φορά, το όνομα του Αρίσταρχου δεσπόζει στον αερολιμένα του νησιού. Δικαίως, καθότι αυτός ο διακεκριμένος Σάμιος, αντιλήφθηκε το ηλιοκεντρικό μοντέλο του σύμπαντος.

Δεκαεννέα αιώνες αργότερα η Καθολική εκκλησία θα έκαιγε στην πυρά της Ιεράς Εξέτασης, τον Τζιορντάνο Μπρούνο που υποστήριζε την απειρία του Σύμπαντος, την ύπαρξη πολλαπλών κόσμων, και την ηλιοκεντρική θεωρία. Κομμάτι, κι' αυτό, της συμβολής της Δύσης στην πρόοδο και τον ουμανισμό.

Ο διάδρομος του αερολιμένα «Αρίσταρχος ο Σάμιος». Στο βάθος το Ηραίον

Όπως και να 'χει, ο Κρατικός Αερολιμένας Σάμου βρίσκεται σε απόσταση τριών χιλιομέτρων από το Πυθαγόρειο. Τα έργα κατασκευής του είχαν ξεκινήσει από τη δεκαετία του '50, αλλά τα εγκαίνια έγιναν στις 23 Ιουνίου του '63, σκοντάφτοντας σε οικονομικά και κατασκευαστικά προβλήματα. Μετά από 13 χρόνια, στις 4 Μαίου του '76 κατέφθασε και η πρώτη μη τακτική (charter) πτήση.

 

Πως γίνεται;

Από το δεύτερο μισό της δεκαετίας του '70, που φούντωσε το φαινόμενο του Τουρισμού αλλάζοντας πολλά στον τόπο μας, ο «Αρίσταρχος» συμμετείχε κι αυτός σε αυτό που περιγράφεται ως πορεία αλματώδους ανάπτυξης. Έτσι ο τερματικός σταθμός ανακαινίστηκε και η χωρητικότητα του αεροδρομίου αυξήθηκε προκειμένου να ανταποκριθεί στην επιβατική κίνηση.

Τώρα, πως γίνεται να παρατηρείται μόνιμη αύξηση στην επιβατική κίνηση και τον Δεκέμβριο του '15, η Ελληνική, φερόμενη και ως αριστερή, κυβέρνηση να υπογράφει συμφωνία για την παραχώρηση του Αερολιμένα της Σάμου καθώς και άλλων 13 περιφερειακών αερολιμένων στην κοινοπραξία Fraport AG και του ομίλου Κοπελούζου  για 40 χρόνια ξεκινώντας από το φθινόπωρο του 2016, είναι ένα ερώτημα, που γυρεύει πολιτική απάντηση!

Όποια να είναι η απάντηση, από την πρώτη επίσκεψή μου στο νησί, πέρασαν 15 χρόνια. Ιούνιος του 2001 ήταν, όταν βρέθηκα περαστικός, για μια νύχτα, εκεί.  Κοιτώντας στο http://www.alxd.gr/AirportGuide/samos/samosG.html, πρόσεξα ότι την ίδια χρονιά, ο αερολιμένας «Αρίσταρχος», εξυπηρέτησε 3.510 πτήσεις του εσωτερικού που έφεραν 74.864 επιβάτες, ενώ 79.140 αναχώρησαν. Παράλληλα, με τις 2.188 πτήσεις εξωτερικού, ήρθαν 152.173 τουρίστες και αναχώρησαν 152.513.

Ελλάς Σάμος. Στα επτά στάδια απέναντι, η Τουρκία

Η Ελλάδα ζούσε το τελευταίο καλοκαίρι αγκαζέ με τη Δραχμή της. Έψαξα ότι είχα φυλάξει από εκείνη την πρώτη σύντομη επίσκεψη. Βρήκα λοιπόν ότι οι φόροι στο εισιτήριο της Ολυμπιακής ήταν συνολικά 6.986 Δρχ. ή 20 €. Στις μέρες μας έχουμε μια αύξηση της τάξης του 30%, καθώς είναι 26 €. Οι διαφορές στις τιμές της διαμονής και των μεταφορών είναι σημαντικότερες. Το ίδιο ξενοδοχείο που τότε χρέωνε το σωμάτιο του 12.000 Δρχ. ή 35 €, σήμερα το χρεώνει 60, στην ίδια περίοδο.

Η μετάβαση με «δελφίνι» από το νησί του Πυθαγόρα σε εκείνο του Ευαγγελιστή κόστιζε τότε 3.700 Δρχ. ή 11 €. Σήμερα ξεκινά από 20 €, ενώ χωρίς να έχω συγκεκριμένα στοιχεία, εκτιμώ ότι στο χώρο της εστίασης οι διαφορές θα είναι εξίσου σημαντικές.

Αγία Ελεούσα

Για να κλείσω τον κύκλο της οικονομικής γκρίνιας, το τελευταίο καλοκαίρι της δραχμής, η επιστροφή από Πάτμο σε δίκλινη εξωτερική καμπίνα στοίχιζε 21.000 Δρχ. ή 61 €, ενώ σήμερα 88. Μια απλή μέθοδος των τριών μας δίνει ένα ποσοστό αύξησης της τάξης του 44%.

Κι ας μην λησμονούμε ότι βρισκόμαστε για 7ο (έβδομο) καλοκαίρι σε καθεστώς οικονομικής ύφεσης, με τις τιμές σε πτώση, με περισσότερους από ένα εκατομμύριο άνεργους και το προσφυγικό να τυραννά τις τοπικές οικονομίες.

 

Το Προσφυγικό.

Να ένα μείζον θέμα. Απροετοίμαστοι να το εννοήσουμε, να το δεχτούμε. Απροετοίμαστε να το λύσουμε.

Σταχυολογώ μερικές εικόνες, κάποιες εντυπώσεις, που αποκόμισα. Όπως και τοποθετήσεις που άκουσα από ανθρώπους που γνώρισα.

Το προσφυγικό στρατόπεδο βρίσκεται στις βόρειες παρυφές της πρωτεύουσας του νησιού, ψηλά στο λόφο, βλέποντας τον όρμο προς τον Νότο. Προφανώς είναι πολύ πυκνοκατοικημένο. Στο τέλος του Ιουνίου φιλοξενούσε περίπου 1.150 άτομα. Σύριους, Αφγανούς, Πακιστανούς, Ιρακινούς, Σουδανούς, Μαροκινούς κ.α. σε χώρους που ούτε οι μισοί δεν θα χωρούσαν άνετα. Περιβάλλεται από βαρύ συρματόπλεγμα, αλλά τόσο η βόρεια πύλη, όσο και η νότια είναι ανοικτές. Οι πρόσφυγες έχουν το ελεύθερο να βγουν, να ψωνίσουν, να βολτάρουν. Οι πιο εύρωστοι οικονομικά διαμένουν σε ξενοδοχεία της πόλης.

Η βόρεια είσοδος του στρατοπέδου

Το ασφυκτικό του χώρου, οι εθνικές, οι θρησκευτικές διαφορές, η έλλειψη προοπτικής, ακόμα και η ζέστη είναι παράγοντες που μοιραία δημιουργούν εντάσεις και η βία παραμονεύει. Στις αρχές του Ιουνίου ξέσπασαν τα τελευταία, μέχρι στιγμής, σοβαρά επεισόδια με 15 τραυματίες.

- «Κι όταν γίνονται επεισόδια τι κάνουν οι Ελληνικές αρχές;» ρωτώ τον 28χρονο Σύριο, που έχω απέναντί μου;
- «Τι να κάνουν οι 4 – 5 παρόντες αστυνομικοί; Καλούν για ενισχύσεις, που άλλοτε έρχονται, άλλοτε καθυστερούν» απαντά.
- «Εσύ τι περιμένεις;
- «Έχω κάνει αίτηση, έχω τα απαιτούμενα και ελπίζω σε λίγες εβδομάδες να συναντήσω την πέντε μηνών έγκυο γυναίκα μου στην Αθήνα. Θέλω να πάω στην Γερμανία.

Προχωρημένο απόγευμα. Κολλημένοι στο συρματόπλεγμα της βόρειας Πύλης, δυο πρόσφυγες προσεύχονται. Την εικόνα της θρησκευτικής κατάνυξης, συμπληρώνει έξω από το συρματόπλεγμα, κοιτώντας προς το στρατόπεδο, Βρετανίδα συνταξιούχος ψυχολόγος που επίσης προσεύχεται. Σε λίγο τοποθετεί τα χέρια της στο κεφάλι χαμογελαστής προσφυγοπούλας και λέει τα λόγια της προσευχής.

Η Σάλυ είναι Αμερικανίδα,  Ακτιβίστρια. Ήρθε στο νησί να βοηθήσει. Ανεβαίνει στο στρατόπεδο, συνομιλεί με τους πρόσφυγες, βοηθά όπου και όσο μπορεί. Μου γνωρίζει 23χρονο Σύριο με πλατύ χαμόγελο υπερευτυχίας.

- «Εγκρίθηκε η αίτησή μου. Αύριο το βράδυ φεύγω για την Αθήνα»
- «...και μετά;»
- «μετά ...θα δούμε»

Η Σάλυ, που στα 83 της, πήγε στη Σάμο, μαγνητοσκόπησε τις συνομιλίες της με τους πρόσφυγες, οι οποίες θα προβληθούν στο πλαίσιο των εκδηλώσεων του ιδρύματος Schwarz, στο Πυθαγόρειο.

Ώρες αργότερα συζητώ με τον Νηλ, αξιωματούχο της Ύπατης αρμοστείας. Τριανταπεντάρης Ιρακινός που ζεί από 11 ετών στη Νορβηγία. Έχει ταξιδέψει στις πιο προβληματικές γωνιές του πλανήτη. Αν έχουν δει τα μάτια του! Ήρθε στο νησί στις 17 Σεπτεμβρίου του '15. Τότε που οι ροές ήταν 1.100 άτομα την ημέρα. Κόλαση.

Ήρεμος, τοποθετείται.

- «Δεν είμαι εδώ για να κάνω πολιτική. Εφαρμόζω εντολές. Για να πάνε τα πράγματα καλύτερα, όμως, απαιτείται σταθερότητα. Δεν μπορείς να περιμένεις πολλά αν το πλαίσιο αλλάζει συνέχεια»
- «Λογικά τα ξεσπάσματα της βίας. Νέα παιδιά, διωγμένα, στριμωγμένα, που πιστεύουν ότι είναι πιο δυνατά από τα άλλα. Στα 20 σου κάνεις πολλές κουταμάρες»
- «Τι να πω για τους Έλληνες; Πουθενά δεν έχω δει τέτοια γενναιοδωρία. Πραγματικά μοναδικό. Ακόμα και τώρα που άρχισαν να κουράζονται, που νιώθουν την απειλή των εισοδημάτων τους, λόγω της υποχώρησης του Τουρισμού, σε μια ήδη προβληματική οικονομία, συμπεριφέρονται υποδειγματικά»
- «Ασφαλώς και είναι καλοδεχούμενη κάθε βοήθεια από τους ακτιβιστές και τις οργανώσεις, αλλά θα πρέπει να προσαρμόζονται στις γενικότερες συνθήκες. Δεν μπορεί να επιχειρούν αυτόνομα και ανεξέλεγκτα.»

Η νότια είσοδος

 

Η Ευαγγελία είναι φουρνάρισσα. Όχι στο Βαθύ που είναι εγκατεστημένο το hot spot. Είναι μία από τους πολλούς κατοίκους που βοήθησαν οικειοθελώς, ανιδιοτελώς. Μεταφέρει την γνώμη πρόσφυγα: «Εσείς μπροστά στους Τούρκους είστε πρίγκιπες».

Η ίδια, περιέγραψε μια εικόνα από τις πρώτες της επαφές με τους πρόσφυγες, όταν θέλησε να τους μοιράσει κάποιο αγαθό και έπεσαν όλοι πάνω της, σχεδόν να την λιντσάρουν, θυμίζοντας (μου) μια παρόμοια σκηνή που περιγράφει η Πηνελόπη Δέλτα στο ημερολόγιό της, τότε που επισκέφτηκε έναν καταυλισμό φυγάδων, γύρω από τα παλαιά ανάκτορα και έβαλε στο χέρι μιας γυναίκας ένα μάτσο πεντόδραχμα:

«Μούσχισαν το βέλο, μου πήραν τα ρούχα και καπέλο, δεν ξέρω κ’ εγώ πως κατόρθωσα να βρώ μια πόρτα να χωθώ. Ήμουν μισοπνιγμένη, ξεμαλλιασμένη σχισμένη. Μου έγινε μάθημα να μην μοιράζω πεντόδραχμα σε πλήθη». Η Πηνελόπη Δέλτα που έδωσε το τρομερό για την εποχή ποσόν του 1,5 εκατομμυρίου δρχ. για τους πρόσφυγες.

Τότε, που η Σάμος υποδέχτηκε πάλι ένα μεγάλο πλήθος, ομόθρησκων και ομοεθνών Μικρασιατών, μέσα στη δίνη του Εθνικού διχασμού και το χάος της καταστροφής της Ιωνίας. Στις μέρες μας, η Ιστορία και το δράμα επαναλαμβάνεται, με τα Ελληνικά χρώματα σε άλλο ρόλο.

Πίσω από τα κυπαρίσσια, στις βόρειες παρφές της πρωτεύουσας το προσφυγικό στρατοπεδο.

Δεν έχω καμιά πρόθεση να αγιοποιήσω τους Έλληνες, όπως δύσκολα μπορούμε να πιστέψουμε ότι δεν υπήρξαν συμπολίτες μας που εκμεταλλεύτηκαν αυτή την κατάσταση οικονομικά.  Συμβαίνουν κι' αυτά. Στο φινάλε δεν ήμαστε όλοι πρίγκιπες. Όπως και αυτοί. Δεν είναι όλοι τους άγγελοι. Είναι όμως απελπισμένοι.

Και τα Ελληνικά νησιά χρησιμοποιούνται, παρά τη θέλησή μας σαν τη σύγχρονο νήσο Έλις, στη λεκάνη της Μεσογείου.

 

Το νησί


Δεν έχω να γράψω οδηγίες που θα κολυμπήσετε, που θα φάτε κλπ. Υπάρχουν τόσοι άλλοι, πρόθυμοι και ικανοί να τα διηγηθούν αυτά.

Θα σταθώ, όμως, σε μερικά περιστατικά, όπως:

- Στη γιαγιάκα που κατεβάσαμε με το αυτοκίνητο μέχρι τον Πύργο. Είχε πάει να ποτίσει να ταίσει τις κότες της, μεσημεριάτικα δυο χιλιόμετρα έξω από το χωριό. Λίγο μετά τα 70 της.
«Ε, αν φύγει και η γενιά μου έσβησε το χωριό. Τέλειωσε.» είπε, ευχαριστώντας μας επανειλημμένα, λες και κάναμε κάποιο κατόρθωμα που την πήγαμε στο σπίτι της.

- Το ακραίο ξεζούμισμα, στο όνομα του τουρισμού στο Κροκκάρι, στο Πυθαγόρειο. Το ασφυκτικό πλήθος των μαγαζιών, οι αμέτρητες καρέκλες και τα αντίστοιχα τραπέζια. Οι φωτογραφίες με τα εδέσματα και τις τιμές. Παζάρι είναι αυτό συντρόφοι. Μας κάναν ίδιους με αυτούς. Το αντίθετο έπρεπε. Αυτοί έπρεπε να μας αποδείξουν ότι είναι έτοιμοι να ταξιδέψουν στον τόπο που γέννησε τον Πυθαγόρα, τον Αρίσταρχο, τον Ευπαλίνο. Όχι εμείς, ότι δεν θα τους κοροϊδέψουμε, σε ότι θα τους σερβίρουμε.

 

- Το πλήθος των αριστουργηματικών κτιρίων που καταρρέουν παρατημένα. Στο Βαθύ, στο Καρλόβασι, στο Πυθαγόρειο.

 

- Το ράφι με τα μπουκάλια στο γκρεμισμένο σπίτι στο Παλαιόκαστρο. Μισό αιώνα σχεδόν, στην αντάρα των καιρών και των ανέμων, εκεί όρθια στο πρεβάζι. Ένα θαύμα.

 

- Την γοητεία του χωριού Μανωλάτες. Ανεβαίνοντας το φουρκετομάνι από την παραλία στον στενό δρόμο, πνιγμένο στα πλατάνια. Μεγάλη ευτυχία για την απουσία των αυτοκινήτων. Παρκάρεις στην είσοδο και μετά όλα ποδαράτα. Ελλάς, στα καλά της.

 

- Το πλήθος των παρατημένων οχημάτων. Δεν θυμάμαι σε τόσο περιορισμένο χώρο τόσα πολλά παρατημένα. Αυτοκίνητα, τρίκυκλα, λεωφορεία, τα πάντα.

 

- Τα αποκαλυπτικά για το μεγαλείο του παρελθόντος, ευρήματα από το Ηραίο και την πίκρα διότι κάποια από αυτά βρίσκονται στο Βερολίνο και στο Λούβρο.

 

- Το σχολειό στο Πυθαγόρειο, πάνω στο κύμα. Εκεί, ακόμα και η ταπεινότητά μου, μπορεί να μάθαινε γράμματα.

Θέρος 2016. Σάμος.