Με την σκέψη στα βήματα όλων όσοι περάσουν σήμερα τις εξώθυρες των εκπαιδευτηρίων, αλλά και όσων ταλαιπωρούνται στα ακίνητα σιδερένια ποτάμια των δρόμων των μεγάλων πόλεων, ιδού το δεύτερο και τελευταίο σημείωμα για το (επερχόμενο) τέλος του φετινού καλοκαιριού.

Διότι πέρα από τα παραδοσιακά ειδυλλιακά ενσταντανέ, όπου τα κωνοφόρα συναντούν τη θάλασσα, πέρα από την πλημμύρα των αναρτήσεων στα μέσα κοινωνικής διαδικτύωσης περί του πόσο όμορφα κύλησαν οι θερινοί μήνες εκείνων που επιμένουν να εκτίθενται και ασφαλώς πέρα από τα πανηγύρια για τον καλπασμό του Τουρισμού στον τόπο μας, υφίστανται και άλλα.

Το ότι κάποιοι θα προσπαθήσουν να πάνε, το καλοκαιράκι, όσο γίνεται μακρύτερα, δεν αποτελεί αναίρεση του «θέρος, τέλος», καθότι άπαξ και ανοίγουν τα σχολειά, ακόμα και αν δεν έχεις μέλος στην οικογένεια που ταλαιπωρεί και ταλαιπωρείται από το εκπαιδευτικό σύστημα, τα δεδομένα αλλάζουν. Η κυκλοφορία στους δρόμους γίνεται ξανά αφόρητα πυκνή, οι εκκρεμότητες εμφανίζονται πάλι το ίδιο σταθερές και δυσάρεστες, οι λογαριασμοί συνεχίζουν να προσγειώνονται ακάθεκτοι με κάθε τρόπο. Είναι και ο ηλιοκράτορας, που ολοένα καθυστερεί να ξεμυτίσει, που ολοένα βιάζεται να χαθεί στη δύση, που μικραίνει το χρόνο του φωτός, που μακραίνουν οι σκιές από το απομεσήμερο.

Περί του τέλους του καλοκαιριού, μας το είχαν τραγουδήσει και οι ΑΗΑ με εκείνο το γλυκόπικρα μελαγχολικό Summer moved on. Βέβαια τότε, που οι Νορβηγοί μας έφεραν αυτή την όμορφη μπαλάντα με αγγλικό στίχο, είχαμε 2000 και δεν είχαμε τη σωρεία των θεμάτων που μας βασανίζουν σήμερα. Ωστόσο, είχαμε άλλα, τόσο εμείς, εδώ, στο τέλος της Βαλκανικής, όσο και ευρύτερα στον πλανήτη. Μια σύντομη, ίσως διαφορετική, ματιά στο απερχόμενο θέρος, θα δώσει έμμεσα και λίγες ευκαιρίες για ένα λοξοκοίταγμα στο κοντινό παρελθόν.

Για κάποιους υγιείς και μελετηρούς της αυτοκίνησης, η ομορφιά ξεκινά από την Dino, περνάει από την Miura και συναντά ακόμα και την GT86.  Ελίσσεται με άνεση ανάμεσα στην E type και την Α 110 αλλά ακουμπά και σε μια Vette. Για αυτούς η ομορφιά είναι ισορροπία, συμμετρία, συνετές καμπύλες. Είναι, ασφαλώς, και ο χαρακτήρας που ανατέλλει όταν τα τέσσερα λάστιχα  του οχήματος αρχίζουν να γλιστρούν πάνω στην επιφάνεια που ρολάρουν. Όλα τα υπόλοιπα περί ομορφιάς, είναι συμβιβασμοί ή πιο ευθέως, συμφέροντα.

Αν ακουμπήσουμε πάντως, στη θεωρία του διανοητή Benedetto Croce ακούμε πως: «είναι επιστημονικώς λανθασμένο να αναρωτιόμαστε αν ο σκύλος είναι ωραίος και αν ο ορνιθόρρυγχος είναι άσχημος, αν το αγιόκλημα είναι ωραίο και η αγκινάρα άσχημη». Για αυτή την άποψη δεν υπάρχει απόδειξη σημείωνε ο στοχαστής Ρούσσος Βρανάς. Όταν εφαρμόζεται στη φύση δεν είναι παρά μια «αστρολογία της αισθητικής», όταν εφαρμόζεται στη βιομηχανία αποκαλείται marketing. Έπειτα είναι και αυτές οι σύγχρονες τακτικές που επιχειρούν να παντρέψουν συνθήκες αταίριαστες.

Το ενεργειακό, ιδίως μετά το 1973, ήταν και παραμένει ένα πρόβλημα. Εν αρχή οι ολοένα αυξανόμενες ενεργειακές ανάγκες του πλανήτη, αργότερα το οικολογικό αποτύπωμα της κάθε είδους παραγόμενης ενέργειας και προ όλων τα πελώρια οικονομικά συμφέροντα, αμπαλάρουν ένα πρόβλημα με φιόγκο διάφορα άλλοθι. Κάπως έτσι στις ημέρες μας, στεφανώνονται λόφοι βουνά και όροι με ανεμογεννήτριες, φωτοβολταϊκά και ποιος ξέρει τι άλλο στο μέλλον. Δρόμοι διανοίγονται, τεράστιες κατασκευές αποθηκεύονται και στήνονται.

Κάπως έτσι στο οροπέδιο μετά την Δεσφίνα και πριν το Δίστομο, τα τμήματα που συγκροτούν τους πυλώνες των ανεμογεννητριών έχουν τοποθετηθεί προσεκτικά πάνω σε αμέτρητα κυβικά μέτρα χαλικιού που κάλυψαν αρκετά στρέμματα γης. Ξεχωρίζει και το όνομα της γερμανικής κατασκευάστριας εταιρείας η οποία από το μεσοπόλεμο έχει χορηγήσει, δωροδοκήσει δημόσιους λειτουργούς κάθε πελάτισσας χώρας.

Καταβάλλω προσπάθειες να αντιληφθώ τι είδους ανάγκη, σπρώχνει τους ανθρώπους να χάνουν ένα από τα πλέον πολύτιμα αγαθά τους. Την ιδιωτικότητα. Δεδομένο, ασφαλώς, ότι υπάρχουν άτομα όπου η προβολή τούς συναρπάζει περισσότερο από την ιδιωτικότητα. Δεν μπαίνω στον πειρασμό να το αναλύσω. Ωστόσο το αποδέχομαι. Τούτο όμως το μαζικό, σφοδρό κίνημα που εκφράζεται με τόση φανατική πίστη μέσω των φορέων της κοινωνικής διαδικτύωσης, δεν έχει προηγούμενο.

Το γνωστό απόφθεγμα του A. Warhol «Στο μέλλον όλοι θα είναι διάσημοι για δεκαπέντε λεπτά», είναι πλέον δραματικά παρωχημένο. Τέλος πάντων, δικαίωμά τους να ζουν, να εκφράζονται, κατά το δοκούν. Αλλά, σε στιγμές που στη χώρα σου, στην πόλη σου επικρατούν σωρεία προβλημάτων, αδιεξόδων, κρίσεις αξιών, στοιχεία βαθιάς παρακμής, το να ανεμίζεις ως σημαία επιτυχίας τις προσωπικές σου στιγμές, είναι δείγμα σοβαρής έλλειψης.

Έχει μείνει καλά σφηνωμένο στην μνήμη μου, αυτό που σχολίασε ο Βαλερύ Λεγκάσοφ όταν πέταξε με ελικόπτερο πάνω από τον αντιδραστήρα νο 4 αμέσως μετά την έκρηξη στο πυρηνικό σταθμό του Τσερνόμπιλ προκειμένου να εκτιμήσει το μέγεθος της καταστροφής. Έχοντας τις στιβαρές γνώσεις του ειδικευμένου επιστήμονα και αντικρίζοντας τις γλώσσες φωτιάς βαθιά μέσα στον κατεστραμμένο πυρήνα, αντιλαμβανόμενος τι είχε συμβεί, μουρμούρισε: «το φως του θανάτου».

Το θυμήθηκα πάλι, αντικρίζοντας ότι είχε απομείνει από το πετρόκτιστο οίκημα που υπήρχε, περισσότερα από εβδομήντα χρόνια, εκεί απέναντι. Οι φλόγες έφτασαν στον ξυλότυπο της οροφής, την αφάνισαν πέρασαν στο εσωτερικό συνεχίζοντας απτόητες. Από ένα χρονικό σημείο και μετά καταλάγιασαν και δεν ήταν αισθητές στο φως της ημέρας. Μα μόλις έπεσε το σκοτάδι κατέφθασε αυτή η απόκοσμη εικόνα. Η γλυκιά πορτοκαλί ανταύγεια που ξεπηδούσε έξω από τα καμένα παντζούρια και η ελαφρά στήλη καπνού από την χαίνουσα οροφή χανόταν στον νυκτερινό ουρανό. Ήταν το φως της καταστροφής.

Το να αφορίσει η εκκλησία το έργο σου και κατόπιν δις το άτομό σου, αποτελούσε στα τέλη του δέκατου ένατου αιώνα στίγμα βαρύ και ανεξίτηλο. Σε ανάγκαζε σε περιθωριοποίηση και φυγή. Βεβαίως κατά παρόμοιο τρόπο είχε συμπεριφερθεί η εκκλησία και στο πρώτο τέταρτο του δέκατου ένατου αιώνα, σε πλειάδα αγωνιστών και πρωταγωνιστών της εξέγερσης γεγονός που, για ευνόητους λόγους, δεν αποδίδεται στις σωστές του διαστάσεις μέχρι σήμερα.

Στην δίνη των αφορισμών έπεσε και ο Κεφαλλονίτης Ανδρέας Λασκαράτος για παρόμοιους «επαναστατικούς» λόγους. Ο συγγραφέας όπως σημειώνεται στο επίμετρο (σ.65), «σχολιάζει μεταξύ άλλων τον θρησκευτικό φανατισμό, την πολιτική διαφθορά και τις πελατειακές σχέσεις των ανθρώπων».

Αυτός ο σχολιασμός όπως πολύ σωστά επισημαίνεται, έρχεται με έναν πρωτότυπο τρόπο όπου ο Λασκαράτος εκθέτει δεξιοτεχνικά τις παθογένειες,  τις δεισιδαιμονίες , τον οπισθοδρομισμό, την βαναυσότητα, την εκμετάλλευση   που στεφάνωνε την κοινωνία της εποχής του, και τα οποία αυτά γνωρίσματα πέρασαν αυτούσια,  ακάθεκτα και στις επόμενες γενεές.

Προκειμένου να πετύχει τα παραπάνω αξιοποιεί αριστουργηματικά τον ζωικό κόσμο. Του δίνει νου, στοχασμό, κρίση και φωνή. Σε μια πρακτική όπου μπορεί να ερμηνευτεί και ως πρόδρομος της ζωοφιλίας, σε μια εποχή ατέρμονης φτώχιας, όπου μοιραία τα ζώα ήταν, στην καλύτερη περίπτωση, χρήσιμα εργαλεία.

Παραμονές της εθνικής επετείου της 28ης του ΄78, είδαμε την ταινία «Saturday Night Fever - Πυρετός στο Σαββατόβραδο». Μέρα Πέμπτη ήτο και ουχί Σαββάτο. Αίθουσα προβολής Plaza. Μικρή παρέα, σχετικά ομοϊδεάτες περί τα μουσικά δρώμενα του εξωτερικού, είχαμε προαποφασίσει ότι η ταινία και το περιεχόμενό της ήταν φέσι κατά το κοινώς λεγόμενον τότε. Πλην όμως, θέλοντας να το διαπιστώσουμε ιδίοις όμμασι και ώσι καταβάλαμε το αντίτιμο, τα φώτα της αίθουσας χαμήλωσαν και αφεθήκαμε στη δημιουργία του John Badham. Στο διάλειμμα η απόφαση ήρθε  ομόφωνη και η αποχώρηση σηματοδότησε την σύμπλευση περί …«φέσι».

Τα αναφέρω αυτά, τα αδιάφορα, διότι την εβδομάδα πού μας πέρασε ο Γιάννης Πετρίδης στο πρώτο πρόγραμμα της κρατικής ραδιοφωνίας και στην παραδοσιακή εκπομπή του «από τις 4 στις 5», έκανε ένα ενδιαφέρον αφιέρωμα στην Disco, που ως μουσική έκφραση ή κίνημα άρχισε να έρχεται στα ώτα μας από τα μέσα τη δεκαετίας του ’70. Περίεργα και οπωσδήποτε άγονα, τουλάχιστον μέχρι το θέρος του ’74, χρόνια, όπου πληροφορίες, ακούσματα και ήχοι από τις αλλοδαπές επιτυχίες έρχονταν από τον «Αμερικάνικο» σταθμό που εξέπεμπε από την βάση του Ελληνικού, με εξέχοντα παραγωγό τον Casey Kasem.

Την τελευταία Τετάρτη του Αυγούστου του 2018, η μικρή παρέα επιστρέφει οδικώς από τη Φωκίδα. Αποφεύγοντας τη διασταύρωση του Κάστρου και μην νιώθοντας άνετα στο κομμάτι Ορχομενός, Σωληνάρι, Αλίαρτος ακολούθησα την εναλλακτική διαδρομή μέσω Καρυάς. Οι ατελείωτες στενές ευθείες που διατρέχουν τον εύφορο κάμπο, είχουν  ελάχιστο κυκλοφοριακό φόρτο, αποκλειστικά από όσους εργάζονται στα χωράφια. Εκεί που μέχρι το 1931 δέσποζαν τα νερά της λίμνης Κωπαΐδας και η ελονοσία. Χρειάστηκε σχεδόν ένας αιώνας, για να ξεπεραστούν τεχνικά, οικονομικά, νομικά προβλήματα και να παραδοθούν 240.000 στρέμματα προς καλλιέργεια.

Λίγες εκατοντάδες μέτρα πριν από την βόρεια είσοδο στην Αλίαρτο, η γη τέμνεται από την κοίτη του Βοιωτικού Κηφισού ποταμού. H γέφυρα που υπάρχει λειτουργεί και ως φράγμα. Εκεί, δεινός σκιέρ, καθώς έκοβε για το σλάλομ του, σήκωνε  ομπρέλες νερού που φωτίζονταν από το απογευματινό φως. Προφανώς ήταν θιασώτης της σχολής σκι που λειτουργεί στη Θέση Αμμώτη. Ο συνδυασμός της δραστηριότητας, της ώρας, του τόπου άξιζε μερικά κλικ, αναμφιβόλως.

Υφίσταται μια σύντομη φράση, που στερεώνει αλλά ταυτόχρονα σοκάρει στο παράδοξο αυτό διήγημα του Η.Μ. «Θα προτιμούσα όχι», η στο πρωτότυπο "I would prefer not to." Ολοκληρωμένο πριν 171 χρόνια, γνώρισε τα πρώτα φώτα της δημοσιότητας, δημοσιευμένο  σε δυο συνέχειες στο περιοδικό της Νέας Υόρκης "Putnam's Magazine". Όπως πολλά σημαντικά έργα δεν έκανε ιδιαίτερη αίσθηση τότε και χρειάστηκε χρόνος προκειμένου να πάρει τις διαστάσεις που του έπρεπαν.

Το βάθος και το πλήθος των εμπειριών της ζωής του συγγραφέα αποτέλεσαν, πέρα από το ταλέντο του στη χρήση της γλώσσας, το πιο εκλεκτό καύσιμο για να καταθέσει τέτοιου είδους ιδέες. Η παραδοξότητα, η μελαγχολία, το χιούμορ αναμειγνύονται με μια αναλογία, που έλκει άμεσα τον αναγνώστη καθώς και οι ζωντανές περιγραφές που ξετυλίγει με εξαίρετες λεπτομέρειες.

Μας προσφέρει την ιστορία ενός γραφέα, που προσλαμβάνει στη δούλεψή του ο δικηγόρος προϊστάμενος της γραμματείας του ανώτατου δικαστηρίου των Η.Π.Α. Ο γραφέας άνθρωπος ήσυχος, αθόρυβος είναι, εν αρχή, παραγωγικότατος, ακάματος, αποτελεσματικότατος.

Στο πέρασμα του χρόνου αποστασιοποιείται ολοένα και περισσότερο από κάθε είδους επαγγελματική υποχρέωση, αρνούμενος οποιαδήποτε παραγγελία, προσταγή, επιθυμία του εργοδότη του δικηγόρου, χρησιμοποιώντας τη φράση «Θα προτιμούσα όχι». Μοιραία σημειώνει ο Melville για τον ήρωά του: «Ο Μπάρτλμπυ ήταν άνθρωπος των προτιμήσεων, όχι των δεδομένων». Η στάση του προκαλεί σειρά αδιεξόδων στο δικηγόρο ο οποίος εμφανίζεται αδύναμος να εφαρμόσει οποιαδήποτε λύση.

Με την ευκαιρία της συμπλήρωσης μισού αιώνα από την πτώση της χούντας, η κρατική τηλεόραση επαναπροέβαλε μια σειρά από παραγωγές που είχαν γυριστεί το 1991 και διαπραγματεύονταν την μεταπολιτευτική περίοδο. Την επιμέλεια, την παρουσίαση είχε η Μαρία Ρεζάν και σε κάθε ωριαία εκπομπή, όπου είχε και έναν διακεκριμένο καλεσμένο, ανέλυε κάθε έτος ξεχωριστά.

Έτσι μετά την εκπομπή για το 1982, όπου η Βάσω Παπανδρέου είδε και σχολίασε τε συμβάντα εκείνης της χρονιάς, προσκεκλημένος ήταν ο Γιάννης Μαρίνος, η επι δεκαετίες η ηγετική μορφή του Οικονομικού Ταχυδρόμου του Δ.Ο. Λ. Στα μέσα της δεκαετίας του ’80 προσπαθούσα, ενίοτε επί ματαίω, να αφομοιώσω την αυστηρή γλώσσα της αρθρογραφίας του, ένιωθα την αντιπάθειά του για οτιδήποτε πράσινο ή κόκκινο και αντιλαμβανόμουν μια σχολαστική, εμπεδωμένη άποψη. Υποθέτω ότι σε αναγνώστες κάτω των τριάντα ετών, τότε, είχε μικρή απήχηση.

Στα 85 του χρόνια, το 2018, κατόπιν παραινέσεων γνωστών και φίλων συνέγραψε ένα ευχάριστο, καλοδουλεμένο πόνημα για τις ιδιαίτερες, προσωπικές στιγμές που έζησε με τρεις σημαντικούς ηγέτες ισχυρών  πολιτικών σχηματισμών. Δυο από αυτούς είχαν και την ευθύνη της διακυβέρνησης του τόπου επί μακρόν. Ήταν οι Κ. Καραμανλής, Α. Παπανδρέου, Χ. Φλωράκης.

Για όσους έζησαν συνειδητά εκείνη την μεταπολιτευτική περίοδο, η έκδοση αποτελεί άλλο ένα χρήσιμο εργαλείο ακριβέστερης αξιολόγησης, ερμηνείας και αντίληψης, μέσα από τα γραφόμενα και τις προσεγγίσεις του συγγραφέα με τους πρωταγωνιστές της πολιτικής σκηνής. Ο οποίος συγγραφέας δεν ήταν γνωστός για το μειλίχιο ή ευπροσήγορο ύφος του.

Λίγα είναι τα βιβλία που έχουν αναφερθεί, εδώ, σχετικά με τις περιπέτειες εγκλείστων σε σωφρονιστικά ιδρύματα. Οι δε αιτίες, οι λόγοι που τους έσπρωξαν στο περιβάλλον των φυλακών, διαφέρουν. Όσο και να διαφέρουν πάντως, ο Χρόνης Μίσσιος, ο Παναγιώτης Κανελλάκης, η Anna Laura Braghetti, o Δημήτρης Κουφοντίνας, ο Μίκης Θεοδωράκης, ο Νίκος Κοεμτζής, βρέθηκαν μέσα σε κελιά. Σε αυτούς θα προστεθεί σήμερα και ο Βασίλης Παλαιοκώστας μαζί με το πόνημά του, που φέρει τον υπότιτλο: «Δράσεις και αποδράσεις ενός επικηρυγμένου».

Ο οποίος Β.Κ. κάνει μια τομή γράφοντας: "άλλο ο παράνομος και άλλο ο εγκληματίας". Πάνω σε αυτό το μοτίβο βασίζει όλη την ύλη και το περιεχόμενο του βιβλίου του. Παρουσιάζει, λοιπόν, τον εαυτό του ως παράνομο, ως ένα πρόσωπο που κινείται παραβατικά, αλλά δεν αποδέχεται τον χαρακτηρισμό του εγκληματία. Είναι η μυθιστορηματική αφήγηση μιας ακραία ασυνήθιστης ζωής.

Ακραία όχι μόνον διότι όσα είναι ευρύτερα και δημόσια γνωστά αποτελούν μοναδική περίπτωση, στο πάνθεο των παράνομων, αλλά και διότι αυτά που αφηγείται επαυξάνουν σε μέγιστο βαθμό την μοναδικότητα στην περίπτωσή του. Αναφέρεται σε συγκεκριμένα επεισόδια του βίου του, πολλές φορές με μεγάλη ακρίβεια, αποτυπώνοντας διαλόγους, περιγράφοντας λεπτομερώς συνθήκες. Άλλες φορές αφήνει ασαφές το πλαίσιο για ευνόητους λόγους.

Η αφήγηση δεν ακολουθεί χρονική σειρά, αλλά υπάρχουν παρεμβολές από την παιδική του ηλικία, όπου γίνεται σαφής η απόπειρά να επισημάνει την βουνίσια καταγωγή και το ανυπότακτο του χαρακτήρα του, το σμίλευμα στις κακουχίες, την ανθεκτικότητά του. Πάνω στην καταγωγή του, οικοδομεί γρήγορα και σταθερά τις οικολογικές του αξίες που προβάλλει μέσα από τις περιηγήσεις του στην ύπαιθρο, συχνά κυνηγημένος.